E-Księgarnia
Bezpośrednią przyczyną Grudnia ’70 była podwyżka cen. Ogłoszona 12 grudnia 1970 r., tuż przed świętami Bożego Narodzenia, wywołała społeczne oburzenie. Stocznia Gdańska im. Lenina zastrajkowała 14 grudnia. Demonstracje robotników w Gdyni rozpoczęły się dzień po pierwszych manifestacjach w Gdańsku. Krwawa pacyfikacja robotniczej rewolty przez władzę komunistyczną w województwie gdańskim kosztowała życie 29 osób.
W 50. rocznicę rewolty grudniowej IPN Gdańsk przygotował szereg inicjatyw, które nie tylko popularyzują wiedzę o Grudniu ’70, ale znacznie ją poszerzają.
16 grudnia (środa)
14.00 – prezentacja wystawy IPN „Powstanie Grudniowe 1970 roku” na Placu Solidarności w Gdańsku (uroczystość zamknięta)
15.00 – centralne uroczystości 50. rocznicy Grudnia’70 na Placu Solidarności w Gdańsku
17.00 – uroczysta Msza św. w kościele św. Brygidy w Gdańsku
17 grudnia (czwartek)
8.20 – złożenie kwiatów pod Pomnikiem Ofiar Grudnia 1970 w Gdyni (przy ul. Janka Wiśniewskiego)
8.50 – złożenie kwiatów i zapalenie zniczy na grobach ofiar Grudnia’70 na Cmentarzu Witomińskim (ul. Witomińska 76) w Gdyni. Groby: Brunona Drywy, Apolinarego Formeli, Jana Kałużnego, Zygmunta Polito, Stanisława Sieradzana, Jerzego Skonieczki, Zbigniewa Wycichowskiego. Ponadto grób Wiesławy Kwiatkowskiej oraz Adama Gotnera.
10. 30 – odsłonięcie tablicy pamiątkowej IPN na budynku SKM w Gdyni Wzgórzu Św. Maksymiliana, poświęconej młodym ofiarom Grudnia ’70, zastrzelonym przez milicję i wojsko w okolicach przystanku SKM (pamięci: Apolinarego Formeli l. 20, Stanisława Lewandowskiego l. 26, Jerzego Skonieczki l. 15, Zbigniewa Wycichowskiego l. 20, Waldemara Zajczonki l. 20, Janusza Żebrowskiego l. 17). Uroczystość zamknięta, z powodów obostrzeń epidemicznych, wyłącznie z udziałem organizatorów.
14.00 – na Skwerze Kościuszki w Gdyni prezentacja wystawy IPN „Powstanie Grudniowe 1970 roku” (uroczystość zamknięta)
Ok. 17.00 – uroczysta Msza św. w kościele NSPJ w Gdyni
18 grudnia (piątek)
Ok. 9.30 – złożenie kwiatów i zapalenie zniczy na grobach ofiar Grudnia’70 Sopocie. Cmentarz parafialny (katolicki), ul. Malczewskiego 31. Groby: Waldemara Zajczonko i Bogdana Sypki
12.00 – złożenie kwiatów i zapalenie zniczy na grobach ofiar Grudnia’70 na cmentarzu przy ul. Agrykoli w Elblągu (ul. Agrykola 23). Groby: Zbigniewa Godlewskiego, Waldemara Rebinina, Tadeusza Mariana Sawicza
13.00 – prezentacja wystawy IPN „Powstanie Grudniowe 1970 roku” przy Pomniku Ofiar Grudnia na Placu Solidarności w Elblągu (uroczystość zamknięta)
Ok. 13.25 – złożenie kwiatów pod tablicą pamiątkową Tadeusza Mariana Sawicza
Ok. 13.45 – prezentacja wystawy IPN „Grudzień 1970 w Elblągu w dokumencie archiwalnym” przy katedrze św. Mikołaja w Elblągu (uroczystość zamknięta)
Godziny uroczystości mogą ulec zmianie ze względu na sytuację epidemiczną.
- „Grudniowa kolęda. Kościół katolicki w Trójmieście wobec Grudnia '70” autorstwa dr. Piotra Abryszeńskiego i dr. Daniela Gucewicza. Książka stanowi pierwszą próbę kompleksowego przedstawienia reakcji Kościoła katolickiego na rewoltę grudniową 1970 r. w Trójmieście. Opisano w niej również działania władz komunistycznych, które w obliczu kryzysu starały się wykorzystać autorytet duchowieństwa do własnych celów.
- „Zbrodnia bez kary. Grudzień ’70 w Gdyni. Przebieg wydarzeń, represje, walka o prawdę, najdłuższy proces III RP” (wydanie II rozszerzone) autorstwa dr. Piotra Brzezińskiego, Roberta Chrzanowskiego i Anny Nadarzyńskiej-Piszczewiat.
Książka jest najnowszą próbą spojrzenia na grudniową tragedię w Gdyni. Zawiera informacje na temat życia codziennego w mieście w latach 60. XX w., szczegółowy opis przebiegu gdyńskiego Grudnia '70 i represji, które spadły na jego uczestników. Autorzy analizują postulaty gdyńskich robotników i opisują losy członków Głównego Komitetu Strajkowego dla miasta Gdyni – pierwszego w historii PRL niezależnego od władz komunistycznych komitetu robotniczego, będącego protoplastą Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z sierpnia 1980 r. Opisują problem systematycznego zakłamywania pamięci Grudnia '70 przez komunistów i wieloletnią walkę gdynian o godne uczczenie ofiar masakry.
Książka zawiera około trzystu fotografii i blisko sto dokumentów. Zamieszczono w niej fotografie wszystkich ofiar gdyńskiego Czarnego Czwartku. Są to często ich ostatnie zdjęcia, pokazujące młodych, wchodzących w życie ludzi, którzy zostali nagle zamordowani.
Wydanie II zostało wzbogacone o dodatkowe zdjęcia, niepublikowane wcześniej dokumenty i relacje świadków. Rozszerzono je o aneksy biograficzne i dodatkowy rozdział opisujący historię prowadzonego na początku lat 90. XX w. śledztwa i toczonego w latach 1995–2013 procesu osób współodpowiedzialnych za grudniową masakrę. Jest to pierwsza tego typu publikacja napisana przez profesjonalnego historyka, gdyż do tej pory o grudniowym śledztwie i procesie pisali tylko dziennikarze i publicyści.
-
Prezentacja nowej wystawy szczecińsko-gdańskiej pt. „Powstanie Grudniowe 1970 roku” równolegle w trzech lokalizacjach:
Gdańsk, Plac Solidarności 11.12.2020-7.01.2021
Gdynia, Skwer Kościuszki 11.12.2020-7.01.2021
Elbląg, Plac Solidarności 15.12.2020-7.01.2021
Wystawa opowiada o Grudniu 1970 r. w Polsce starając się wyeksponować wątki dotychczas rzadko pokazywane na wystawach dotyczących tego zagadnienia. Należą do nich: Grudzień ’70 poza Wybrzeżem, światowe reakcje na Grudzień ’70 (prezentujemy np. okładkę The Times z 28 grudnia 1970 r.), 1 maja 1971 r., proces winnych tragedii Grudnia ’70, walka o pamięć Grudnia 1970 r. w PRL. Ekspozycja składa się z 32 wielkoformatowych paneli.
- Prezentacja wystawy „Grudzień 1970 w Elblągu w dokumencie archiwalnym” (przy Katedrze św. Mikołaja). Ekspozycja przybliża przyczyny, przebieg i rozwój sytuacji w Elblągu w grudniu 1970 r. oraz styczniu 1971 r. poprzez wybrane fragmenty dokumentów archiwalnych i relacji prasowych.
- Prezentacja wystawy elementarnej przed Urzędem Wojewódzkim w Bydgoszczy: „Bunt robotników. Grudzień '70 – luty '71” (Delegatura IPN Bydgoszcz). Wystawa elementarna, przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej w Szczecinie, prezentuje podstawowe informacje dotyczące genezy, przebiegu oraz konsekwencji rewolty robotników w grudniu 1970 r.
- 17 grudnia o godz. 10. 30 z inicjatywy OBUWiM IPN Gdańsk odbędzie się odsłonięcie tablicy pamiątkowej na budynku SKM w Gdyni Wzgórzu Św. Maksymiliana, poświęconej młodym ofiarom Grudnia ’70, zastrzelonym przez milicję i wojsko w okolicach przystanku SKM (pamięci: Apolinarego Formeli l. 20, Stanisława Lewandowskiego l. 26, Jerzego Skonieczki l. 15, Zbigniewa Wycichowskiego l. 20, Waldemara Zajczonki l. 20, Janusza Żebrowskiego l. 17).
-
Informujemy dodatkowo, że IPN Gdańsk rozsyła do placówek oświatowych i instytucji kultury bezpłatne broszury OBUWiM „Grudzień 1970 na Wybrzeżu Gdańskim. Pamięci ofiarom zbrodni komunistycznej” zawierające biogramy zamordowanych oraz informacje o miejscu spoczynku ofiar Grudnia ’70. Publikacja jest dostępna dla wszystkich online.
- Przedstawiciele OBUWiM i OBEN zapalą znicze na grobach wszystkich ofiar Grudnia ’70 pochowanych na terenie IPN Oddział w Gdańsku, jak i w pozostałych częściach Polski.
- Realizacja ogólnopolskiego dodatku do „Dziennika Bałtyckiego” oraz innych tytułów grupy Polska Press. W dodatku „Grudzień 1970. Pamiętamy” m.in. wstęp prezesa IPN dr. Jarosława Szarka, artykuły poświęcone ofiarom Grudnia ’70, sytuacji na Wybrzeżu, Szczecinie i innych regionach Polski, reakcji państw NATO na Grudzień ’70, a także o reakcji Kościoła katolickiego na Grudzień ’70. Wśród autorów m.in. prof. Jerzy Eisler.
- Do całego nakładu „Dziennika Bałtyckiego” w dniu 14 grudnia br. zostanie dołączona biało-czerwona opaska odblaskowa z okolicznościowym logotypem 50. rocznicy Grudnia’70.
- Na peronach największych stacji SKM w Trójmieście oraz w pociągach SKM zostaną umieszczone plakaty zachęcające do odwiedzenia stron internetowych IPN z informacjami o obchodach rocznicy Grudnia ’70.
- Gdańsk – 16 grudnia br.
- Gdynia – 17 grudnia br.
- Elbląg – 18 grudnia br.
- Publikacja online e-prelekcji dot. Grudnia 1970 (autor Bartosz Januszewski).
- Publikacja infografiki dot. Grudnia ’70 (we współpracy z Oddziałem IPN w Szczecinie).
- Filmowe kalendarium Grudnia’70 z wykorzystaniem fragmentów wspomnień uczestników i świadków wydarzeń.
- Przygotowanie i publikacja online edukacyjnej animacji słowno-wokalnej „Grudzień 1970”.
- Przygotowanie i publikacja quizu wiedzy o Grudniu 1970 w aplikacji Kahoot.
- Organizacja spacerów i gry miejskiej w Gdańsku, Gdyni i Elblągu poświęconych tematyce Grudnia ’70 w konwencji online przez aplikację Action Track. Uczestnicy będą poznawali miejsca związane z rewoltą grudniową.
- Udział dr. Piotra Brzezińskiego, pracownika Oddziału IPN w Gdańsku w konferencji w Europejskim Centrum Solidarności (referat zatytułowany: „Sprawa Grudnia '70 – najdłuższy proces III RP”).
- Program TVP3 Bydgoszcz: „Lekcja historii nt. Grudnia 1970” (Delegatura IPN Bydgoszcz).
- Prezentacja multimedialna „Pamięci Grudnia ’70” (Delegatura IPN Bydgoszcz).
Obchody 50. rocznicy Grudnia '70 w Gdańsku i Gdyni (harmonogram).
Przy współpracy IPN Gdańsk, Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, Zarządów Regionów NSZZ „Solidarność”, Stowarzyszeniem „Godność” oraz lokalnych władz. Ewentualny bezpośredni udział we wszystkich uroczystościach może mieć miejsce tylko przy zachowaniu obowiązujących w danym dniu na terenie konkretnego miasta zasad bezpieczeństwa sanitarnego. Kategorycznie prosimy o przestrzeganie tego ograniczenia. Ze względu na sytuację epidemiczną zachęcamy do zdalnego śledzenia obchodów.
15 grudnia z inicjatywy prezydent miasta Gdańska i Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 15 grudnia od godz. 10.00 odsłonięte zostaną płyty upamiętniające miejsca śmierci ofiar Grudnia '70. Delegacja IPN złoży kwiaty na płytach i odda hołd ofiarom rewolty grudniowej.
Planowane wydarzenia i uroczystości mogą ulec zmianie ze względu na sytuację epidemiczną.
Pierwszy z koncertów odbędzie się 12 grudnia w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni. Drugi 13 grudnia w studiu koncertwym Radia Gdańsk. Transmisja online 13 grudnia o godz. 16.00 na antenie Radia Gdańsk.
Bezpośrednią przyczyną Grudnia ’70 była podwyżka cen. Ogłoszona 12 grudnia 1970 r., tuż przed świętami Bożego Narodzenia, wywołała społeczne oburzenie. Stanisław Kociołek, wicepremier PRL, członek Biura Politycznego, przyjechał do Gdańska, aby stonować nastroje robotników. Nie został dobrzy przyjęty – stoczniowcy zwyczajnie go wygwizdali. Powiedział wtedy ze złością: „Ja, towarzysze, po pomoc do was nie przyjechałem. Macie robić swoje!”.
Stocznia Gdańska im. Lenina zastrajkowała 14 grudnia. Robotnicy ruszyli pod gmach Komitetu Wojewódzkiego PZPR, skandując hasła: „Złodzieje”, „Chcemy chleba”, „Precz z Gomułką”. Około godz. 16 w okolicach Dworca Głównego PKP milicja brutalnie zaatakowała pokojową manifestację. Wywiązały się kilkugodzinne walki uliczne. Zatrzymanych zostało 330 osób. Następnego dnia stoczniowcy domagali się uwolnienia aresztowanych. Centrum Gdańska przerodziło się w pole regularnej bitwy. Na ulice wjechały transportery wojskowe i czołgi.
Robotnicy zaatakowali butelkami z benzyną „Reichstag” (tak odtąd określano gmach KW PZPR), wzniecając pożar. Ogień trawił budynek w szybkim tempie. „Płonącego Komitetu Wojewódzkiego oglądanego z helikoptera nie zapomnę do końca życia” – przyznał po latach Zenon Kliszko, bliski współpracownik Władysława Gomułki. Zginęło 6 manifestantów. Kilkuset było rannych. 16 grudnia w stoczni rozpoczął się strajk okupacyjny. Demonstrujący zostali otoczeni przez wojsko. W kierunku armii wyruszyła grupa stoczniowców. Zostali „przywitani” strzałami. Dwie osoby zginęły, a kilkanaście zostało rannych.
Demonstracje robotników w Gdyni rozpoczęły się dzień po pierwszych manifestacjach w Gdańsku. Strajk zainicjowali pracownicy Stoczni im. Komuny Paryskiej. Z okrzykiem na ustach „Za Gomułki suche bułki” manifestujący poszli pod dom partii. Mimo że na ulicach Gdyni nie doszło do gwałtownych starć, powołany przez robotników Komitet Strajkowy został aresztowany (m.in. decyzją Stanisława Kociołka), a jego członkowie brutalnie pobici. Wywołało to powszechne oburzenie. Sytuacja stawała się coraz bardziej napięta. Władze postanowiły zamknąć stocznię. Tymczasem wieczorem wicepremier Kociołek w telewizyjnym przemówieniu wezwał robotników, by przyszli do pracy. Ci, którzy go posłuchali, zostali potraktowani seriami z karabinów maszynowych koło stacji kolejki Gdynia-Stocznia. Jednym z zamordowanych był Zbyszek Godlewski, pierwowzór tytułowego bohatera „Ballady o Janku Wiśniewskim”.
W wyniku krwawej pacyfikacji robotniczej rewolty przez władzę komunistyczną w województwie gdańskim życie straciło 29 osób. 27 z nich padło ofiarą akcji oddziałów milicji i wojska. Na ulicach Gdańska śmierć poniosło 8, w Gdyni 18, a w Elblągu 1 osoba. W wyniku obrażeń odniesionych podczas walk w Gdańsku zmarł też jeden funkcjonariusz ZOMO i jeden milicjant.
Więcej na portalu: grudzien70.ipn.gov.pl
Oprac. Jan Hlebowicz