Instytut Pamięci Narodowej Obchody IPN 43. rocznicy powstania Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża – 28–29 kwietnia 2021 - Aktualności -

W 1978 r. na fali narastającego kryzysu w Polsce i tworzenia opozycji demokratycznej powstały Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża. Za oficjalną datę ich powołania powszechnie przyjmuje się 29 kwietnia 1978 r., kiedy została ogłoszona deklaracja założycielska. Podpisali się pod nią Andrzej Gwiazda, Antoni Sokołowski i Krzysztof Wyszkowski.

Ze względu na sytuację epidemiczną wszystkie wydarzenia odbędą się bez udziału publiczności. Przestrzegając obostrzeń sanitarnych zapraszamy wyłącznie przedstawicieli mediów.  

Część oficjalna:

12.00 – Skwer Kościuszki w Gdyni – prezentacja wystawy plenerowej IPN Gdańsk „W walce o lepszą przyszłość. Wolne Związki Zawodowe 1978-1980”.

Głos zabiorą: prezes IPN dr Jarosław Szarek, prezydent miasta Gdyni dr Wojciech Szczurek, wojewoda pomorski Dariusz Drelich, przewodniczący Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność” Krzysztof Dośla oraz Andrzej Kołodziej, współpracownik Wolnych Związków Zawodowych, sygnatariusz porozumień sierpniowych.  

Ekspozycja prezentuje historię utworzenia Wolnych Związków Zawodowych, a także sylwetki jej twórców, działaczy i współpracowników. Jej autorami są pracownicy Archiwum IPN w Gdańsku: Karol Lisiecki i Dariusz Mańkowski.

ok. 12.30 – złożenie kwiatów pod pomnikiem i na grobie ks. Hilarego Jastaka w Gdyni;

13.00 – Obrońców Wybrzeża 13 w Gdyni – uroczyste odsłonięcie tablicy pamiątkowej Władysława Buszkiewicza ps. „Głóg” (1911-1982), obrońcy ojczyzny w 1939 r., żołnierza Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, współpracownika Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR” i Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. 

W programie wystąpienie prezesa IPN i zaproszonych gości oraz poświęcenie upamiętnienia przygotowanego przez OBUWiM IPN Gdańsk. Tablicę poświęci ks. kanonik dr Krzysztof Drews z parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni.

13.30 – cmentarz katolicki przy ul. Malczewskiego w Sopocie – uroczyste złożenie kwiatów przez prezesa IPN na nowym nagrobku Władysława Buszkiewicza, wyremontowanym przez OBUWiM w Gdańsku w ramach realizacji ustawy o grobach weteranów walk o wolność i niepodległość Polski. Kwiaty zostaną również złożone na grobie Jana Samsonowicza.

Polecamy folder OBUWiM z cyklu "Weterani walk o wolność i niepodległość Polski" poświęcony Władysławowi Buszkiewiczowi.

Część nieoficjalna (bez udziału gości i mediów)

15.00 – 16.00 – prezes IPN wspólnie ze współpracownikami złoży kwiaty przy tablicach OBUWiM IPN Gdańsk: Aliny Pienkowskiej-Borusewicz, Stanisława Kowalskiego, Magdaleny Modzelewskiej-Rybickiej, Maryli Płońskiej, Macieja Miatkowskiego, Henryka Lenarciaka. Obchody z udziałem prezesa IPN zakończą się ok. 15.45 przy tablicy Maryli Płońskiej. Przy tej okazji dr Jarosław Szarek wręczy małżeństwu Gwiazdów kwiaty urodzinowe.

Dodatkowo pracownicy IPN Gdańsk 28-29 kwietnia złożą kwiaty na pozostałych tablicach i grobach działaczy WZZ. W tych dniach odwiedzimy:

• Na Cmentarzu Oliwskim w Gdańsku grób Maryli Płońskiej (19.08.1957 Gdańsk – 30.11.2011 Gdańsk);
• Na Cmentarzu w Pruszczu Gdańskim grób Kazimierza Szołocha (8.04.1932 Raciborowice k. Hrubieszowa – 10.03.2009 Gdańsk);
• Na Cmentarzu w Nowym Porcie w Gdańsku grób Leona Stobieckiego (1.03.1933 Sulejów – 9.05.2019 Gdańsk);
• Na Cmentarzu Łostowickim w Gdańsku groby Stanisława Kowalskiego (6.08.1939 Chojnice – 20.01.1987 Gdańsk), Tadeusz Szczepański (28.02.1960 – 16.01.1980 Gdańsk), Marka Zborowskiego (19.12.1954 Zielona Góra – 4.05.1982 Wiedeń), Antoniego Sokołowskiego  (5.01.1937 Żelewo – 3.03.1980 Gdańsk);
• Na Cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku groby Tomasza Wojdakowskiego (25.02.1956 Gdańsk – 1.09.2015 Gdańsk), Anny Walentynowicz (1929-2010), Aliny Pienkowskiej (12.01.1952 Gdańsk – 17.12.2002 Gdańsk), Jana Zapolnika (1927–2014), Magdaleny Modzelewskiej-Rybickiej (3.11.1954 – 23.05.2016);
• Na Cmentarzu w osiedlu Kiełpino Górne w gdańskiej dzielnicy Kokoszki grób Henryka Lenarciaka (18.06.1933 Baranowo p. Ostrołęką – 3.08.2006 Gdańsk);
• Na Cmentarzu Katolickim w Sopocie groby Władysława Buszkiewicza (1911-1982), Jana Samsonowicza (1944-1983);

Wiązanki zostały złożone wcześniej na grobach Marii Koszarskiej (25.04.1930 Wilno – 22.01.2008 Gdańsk) i Maciej Miatkowskiego (10.04.1941 Zgierz – 20.12.2017 Gdańsk) na Cmentarzu Srebrzysko oraz Tadeusza Kazimierza Żabczyńskiego na Cmentarzu Łostowickim (delegacja: prof. Mirosław Golon, dyrektor IPN Gdańsk, Krzysztof Drażba, naczelnik OBEN IPN Gdańsk, dr Arkadiusz Kazański, Jan Hlebowicz).

W ubiegłych latach przedstawiciele IPN wraz z mieszkańcami Pomorza składali kwiaty i znicze na grobach bohaterów WZZ. W tym roku, z powodu sytuacji epidemiologicznej, jest to utrudnione. Jednak gdy tylko cmentarze zostaną otwarte i będziemy mogli swobodniej przemieszczać się, zachęcamy do odwiedzenia grobów i wspomnienia wielkich ludzi, którym zawdzięczamy naszą wolność. Wielu działaczy WZZ zostało pochowanych na trójmiejskich nekropoliach. Przybliżamy lokalizację miejsc pochówku.

Jana Samsonowicza (Gdański Uniwersytet Medyczny, hol budynku nr 1 ul. Dębinki 7);

Andrzeja Butkiewicza (ul. Świętego Ducha 37/39, Gdańsk);

Stanisława Kowalskiego (ul. Biała 12, Gdańsk);

Henryka Lenarciaka (ul. Obrońców Wybrzeża 4C, Gdańsk);

Marylę Płońską (ul. Wejhera 3, Gdańsk);

Macieja Miatkowskiego (ul. Pomorska 94, Gdańsk);

Tomasza Wojdakowskiego (al. Grunwaldzka 581, Gdańsk);

Alinę Pienkowską-Borusewicz (ul. Fitelberga 8, Gdańsk);

Magdalenę Modzelewską-Rybicką (al. Wojska Polskiego 20, Gdańsk);

Jana Koziatka (ul. Leśny Stok 4, Gdańsk).

Obchody z udziałem prezesa IPN 28 kwietnia o godz. 10.00 poprzedzi dyskusja online „Prekursorzy Solidarności – Wolne Związki Zawodowe”.

Jakie były okoliczności powstania Wolnych Związków Zawodowych w Katowicach, Gdańsku i Szczecinie? Kto je tworzył? Jak wyglądała działalność WZZ? Jaka była rola WZZ w Sierpniu ’80?

O WZZ dyskutować będą i na powyższe pytania odpowiedzą: dr Marta Marcinkiewicz (IPN Szczecin), dr Jarosław Neja (IPN Katowice), dr Arkadiusz Kazański (IPN Gdańsk).

Spotkanie poprowadzi dr Piotr Brzeziński (IPN Gdańsk).

Portal edukacyjny IPN „W walce o lepszą przyszłość” poświęcony Wolnym Związkom Zawodowym. Dokumenty, multimedia, edukacja;

Publikacja IPN Gdańsk „Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża 1978–1980 w relacjach” (wydanie II rozszerzone). Koncepcja i opieka naukowa prof. Igor Hałagida, wstęp dr Piotr Brzeziński, opracowanie biogramów i relacji dr Arkadiusz Kazański. Broszurę można pobrać online;

Biografia Aliny Pienkowskiej-Borusewicz (1952–2002), pielęgniarki, działaczki Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża i NSZZ „Solidarność”, w latach 1991–1993 senator RP autorstwa dr. Arkadiusza Kazańskiego;

Biografia Maryli Płońskiej (1957-2011) autorstwa Mai Lubiejewskiej-Chilickiej. Bohaterka publikacji współtworzyła Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża, była redaktorką „Robotnika Wybrzeża”, w sierpniu 1980 r. uczestniczyła w strajku w Stoczni Gdańskiej i brała udział w redagowaniu 21 postulatów. Swoją aktywnością przyczyniła się do sukcesu Sierpnia ’80 i powstania Solidarności;

Biografia Jana Piotra Koziatka (1942–2017), członka opozycji, który działał na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności oraz respektowania praw człowieka w PRL.  Jan Koziatek był przewodniczącym Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” w Stoczni Gdańskiej. Zatrzymany po 13 grudnia 1981 r., prawie rok spędził w ośrodku odosobnienia w Strzebielinku. Autor: dr Arkadiusz Kazański;

Prelekcja online poświęcona historii WZZ autorstwa dr. Arkadiusza Kazańskiego;  

Relacja z ogólnopolskich obchodów 40. rocznicy utworzenia Wolnych Związków Zawodowych;

Relacja z ogólnopolskich obchodów 41. rocznicy powstania Wolnych Związków Zawodowych 1978–1980;

Relacja z obchodów 42. rocznicy powstania Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża;

Biuletyn IPN „Wolne Związki Zawodowe” nr 4/2008;

Biuletyn IPN „Wolny Związki Zawodowe” nr 4/2018;

Audycja Radia Gdańska. O WZZ opowiadają dr Piotr Brzeziński i dr Arkadiusz Kazański;

Artykuł dr. Piotra Brzezińskiego pt. „Powrót do postulatu z Grudnia’70” na temat WZZ opublikowany w „Dzienniku Bałtyckim”;

„Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża zajmują szczególne miejsce wśród organizacji opozycyjnych w PRL. Już sama ich nazwa niepokoiła komunistów”. Na portalu histmag.org ukazał się artykuł dr. Piotra Brzezińskiego (IPN Gdańsk) poświęcony historii WZZ;

Inne materiały związane z rocznicą dostępne będą także na portalu IPN Przystanek Historia: https://przystanekhistoria.pl/pa2/

W deklaracji założycielskiej WZZ Wybrzeża opozycjoniści tłumaczyli zadania i cele niezależnej organizacji: „Społeczeństwo musi wywalczyć sobie prawo do demokratycznego kierowania swoim państwem (...). Celem WZZ jest organizacja obrony interesów ekonomicznych, prawnych i humanitarnych pracowników”.

Aktywność WZZ Wybrzeża koncentrowała się wokół obrony podstawowych praw pracowniczych i związkowych, organizacji obchodów rocznicowych Grudnia ’70 oraz udziale w demonstracjach niepodległościowych 11 listopada.

Opozycjoniści spotykali się przeważnie w małych grupach, ciągle zmieniając mieszkania. Organizowali spotkania samokształceniowe. Prowadzili także akcje ulotkowe i wydawali podziemny biuletyn „Robotnik Wybrzeża”, który ukazywał się nieregularnie od sierpnia 1978 r. do maja 1980 r.

Ze względu na swoją niezależną działalność członkowie WZZ byli inwigilowani i represjonowani przez Służbę Bezpieczeństwa. Wyrzucano ich z pracy, zastraszano, aresztowano.

Wolne Związki Zawodowe stały się „kuźnią kadr” przyszłej „Solidarności”. To z ich szeregów wywodzili się organizatorzy strajków w sierpniu 1980 r. i przyszli czołowi działacze Związku.

W skład Komitetu Założycielskiego w różnych momentach wchodzili: Krzysztof Wyszkowski, Andrzej Gwiazda, Andrzej Bulc, Jan Karandziej oraz Edwin Myszk (zidentyfikowany później jako TW SB ps. „Leszek”). „W gronie działaczy i współpracowników WZZ Wybrzeża znaleźli się m.in. Jerzy Borowczak, Bogdan Borusewicz, Janusz Brzozowski, Andrzej Butkiewicz, Władysław Buszkiewicz, Ryszard Dębicki, Józef Drogoń, Joanna Duda-Gwiazda, Bogdan Felski, Róża Janca-Brzozowska, Jacek Jaruchowski, Lech Kaczyński, Piotr Kapczyński, Mieczysław Klamrowski, Andrzej Kołodziej, Stanisław Kowalski, Jan Koziatek, Karol Krementowski, Stefan Lewandowski, Bogdan Lis, Kazimierz Maciejewski, Henryk Matysiak, Antoni Mężydło, Maciej Miatkowski, Mariusz Muskat, Sylwester Niezgoda, Eugeniusz Partyka, Marian Piekarski, Alina Pienkowska, Maryla Płońska, Ludwik Prądzyński, Józef Przybylski, Andrzej Runowski, Janusz Satora, Antoni Sokołowski, Leon Stobiecki, Tadeusz Szczepański, Kazimierz Szołoch, Jacek Taylor, Anna Walentynowicz, Mirosław Walukiewicz, Tomasz Wojdakowski, Lech Wałęsa, Błażej Wyszkowski, Jan Zapolnik, Lech Zborowski i Tadeusz Żabczyński. Dla działaczy WZZ istotne znaczenie miało też wsparcie moralne udzielane im przez proboszcza parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni, ks. Hilarego Jastaka” (lista działaczy i współpracowników za: „Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża w relacjach”, Gdańsk-Warszawa 2019, s. 8-9).

(Fot. ze zbiorów K. Wyszkowskiego, wzz.ipn.gov.pl)

– W 43. rocznicę narodzin ruchu Wolnych Związków Zawodowych Polsce wspominamy bardzo ważne wydarzenia na polskiej drodze do wolności. W 1978 roku najpierw, w lutym, w Katowicach na Śląsku, 29 kwietnia w Gdańsku na Wybrzeżu, a kilkanaście miesięcy później w Szczecinie nieliczna grupa dzielnych ludzi rozpoczęła niezwykłą walkę z komunistycznym złem. Dziś, z perspektywy wolnej całkowicie Polski, chcielibyśmy uroczyście wspomnieć i uhonorować ludzi niezłomnych serc i bohaterskich postaw, którym tak wiele zawdzięczamy, którzy tak bardzo zasłużyli się w walce o wolną i sprawiedliwą Polskę, dla których prawdziwa suwerenność bez sowieckiego dyktatu i pełne poszanowanie godności pracowników w zawłaszczonej przez komunistycznych dygnitarzy PRL, było najważniejszym i skutecznie realizowanym celem aktywności społecznej. Szczególnie mocno pragniemy przy tej okazji wspomnieć ponad dwudziestu bohaterów tej nielicznej, a przecież tak wielkiej opozycji lat siedemdziesiątych, którym tak dużo Polska zawdzięcza, a których nie ma już wśród nas. Dedykujemy te uroczystości świętej pamięci 28 ludziom WZZ, którzy odeszli w ostatnich 40 latach – mówi prof. Mirosław Golon, dyrektor IPN Gdańsk.

Władysławowi Buszkiewiczowi (1911-1982) WYBRZEŻE

Andrzejowi Butkiewiczowi  (30.06.1955 Nidzica – 7.03.2008 Norton k. Bostonu, USA) WYBRZEŻE

Bolesławowi Cyganowi (16.05.1927 Pawłowice Śląskie – 31.08.1992 Katowice) GÓRNY ŚLĄSK  

Lechowi Kaczyńskiemu  (18.06.1949 Warszawa – 10.04.2010 Smoleńsk, Rosja) WYBRZEŻE

Stanisławowi Kowalskiemu  (6.08.1939 Chojnice – 20.01.1987 Gdańsk) WYBRZEŻE

Romanowi Kściuczkowi  (21.01.1925 Mysłowice – 21.09.1994 Mysłowice) GÓRNY ŚLĄSK

Marii Koszarskiej (25.04.1930 Wilno - 22.01.2008 Gdańsk) WYBRZEŻE

Janowi Piotrowi Koziatkowi (24.04.1942 Lipa, k. Przasnysza - 16.03.2017 Gdańsk) WYBRZEŻE

Henrykowi Lenarciakowi (18.06.1933 Baranów koło Przasnysza – 3.08.2006 Gdańsk) WYBRZEŻE

Kazimierzowi Maciejewskiemu (27.02.1950 Tczew – 7.09.2017 Monachium, RFN) WYBRZEŻE

Maciejowi Józefowi Miatkowskiemu (10.04.1941 Zgierz - 20.12.2017 Gdańsk) WYBRZEŻE

Zdzisławowi Mnichowi (3.08.1929 Borysław – 19.01.2000) GÓRNY ŚLĄSK

Marianowi Piekarskiemu  (15.12.1951 Chełmno – 28.08.2007 Walnut Creek, USA) WYBRZEŻE

Alinie Pienkowskiej (12.01.1952 Gdańsk – 17.12.2002 Gdańsk) WYBRZEŻE

Ignacemu Pinesowi (24.02.1902 Warszawa - 2.11.1986) GÓRNY ŚLĄSK

Maryli Płońskiej  (19.08.1957 Gdańsk – 30.11.2011 Gdańsk) WYBRZEŻE

Zdzisławowi Podolskiemu (29.09.1938 Lipniki na Wołyniu – 3.11.2016 Gryfino) POMORZE ZACH.

Janowi Samsonowiczowi (27.03.1944 Gorlice – 30.06.1983 Gdańsk) WYBRZEŻE

Antoniemu Sokołowskiemu (5 I 1937 Żelewo – 3 III 1980 Gdańsk) WYBRZEŻE

Leonowi Stobieckiemu  (1.03.1953 Sulejów – 9.05.2019 Gdańsk) WYBRZEŻE

Władysławowi Suleckiemu (17.02.1931 Dobrzejewice k. Lipna – 16.12.2004 Hagen, RFN) GÓRNY ŚLĄSK

Tadeuszowi Szczepańskiemu  (28.02.1960 – 16.01.1980 Gdańsk) WYBRZEŻE

Kazimierzowi Szołochowi  (8.04.1932 Raciborowice k. Hrubieszowa – 10.03.2009 Gdańsk) WYBRZEŻE

Kazimierzowi Świtoniowi  (4.08.1931 Katowice – 4.12.2014 Katowice) GÓRNY ŚLĄSK

Stanisławowi Torowi (19.06.1910 Kohylno na Wołyniu – 1981 Kraków) GÓRNY ŚLĄSK

Annie Walentynowicz  (15.08.1929 Równe na Wołyniu – 10.04.2010 Smoleńsk, Rosja) WYBRZEŻE 

Tomaszowi Wojdakowskiemu  (25 II 1956 Gdańsk – 1 IX 2015 Gdańsk) WYBRZEŻE

Markowi Zborowskiemu  (19.12.1954 Zielona Góra – 4.05.1982 Wiedeń) WYBRZEŻE

Janowi Zapolnikowi  (2 VI 1927 Jałówka k. Suchowoli – 15 IV 2014, Gdańsk) WYBRZEŻE

Tadeuszowi Kazimierzowi Żabczyńskiemu (30.03.1954 Gdańsk – 22.11.2015 Gdańsk) WYBRZEŻE