W Ratuszu Staromiejskim w Elblągu 17 lipca odbyła się konferencja naukowa poświęcona Sprawie Elbląskiej.
Licznie zebranych polskich i zagranicznych gości przywitał dr Daniel Czerwiński.
– Dzisiejsza konferencja to z jednej strony pierwsza naukowa dyskusja wokół Sprawy Elbląskiej, a z drugiej oddanie hołdu poszkodowanym, ofiarom stalinowskich represji – mówił.
Historycznego wprowadzenia w omawianą tematykę dokonał prof. Mirosław Golon, dyrektor IPN Gdańsk.
– To, co wydarzyło się w Elblągu przed siedemdziesięcioma laty, wpisywało się w szerszy kontekst komunistycznego planu podporządkowania sobie świata. Wpisywało się w opresyjną ideologię, na którą składały się m.in. szpiegomania, zastraszanie obywateli, stosowanie odpowiedzialności zbiorowej. „Ukażemy cię za sabotaż, chociaż wiemy, że nie jesteś winny” – do tego sprowadzało się myślenie komunistycznych decydentów. Chodziło o masowy strach i zniewolenie społeczeństwa – podkreślił.
Następnie głos zabrał Eric Verrier, wicemer Compiegne.
– O Sprawie Elbląskiej dowiedziałem się dopiero przed rokiem. Od tamtego czasu sięgnąłem do wielu publikacji, by dowiedzieć się jak najwięcej. Dziękuję przede wszystkim Instytutowi Pamięci Narodowej za propagowanie wiedzy o tym wydarzeniu oraz umacnianie relacji polsko-francuskich – zaznaczył.
– To obowiązek nas wszystkich, by opowiadać o Sprawie Elbląskiej młodemu pokoleniu. Tylko ci, którzy pamiętają o historii, mogą myśleć poważnie o przyszłości – dodał.
Za organizację konferencji podziękował IPN Gdańsk także wiceprezydent Elbląga Edward Pietrulewicz.
– Bez historii naród nie istnieje. Dziękuję IPN i naukowcom, którzy dzięki swojej pracy przybliżają nas do prawdy oraz popularyzują ważny temat, powoli przebijający się do świadomości społecznej – powiedział.
Noc z 16 na 17 lipca 1949 r. stała się dla wielu mieszkańców Elbląga początkiem życiowego dramatu. Pożar hali nr A20 Zakładów Mechanicznych im. Karola Świerczewskiego oznaczał dla nich aresztowania, wyroki sądowe i więzienną gehennę.
Choć nie na skutek egzekucji – dwie osoby straciły przez to życie. W jakich okolicznościach? Czy byli winni? Odpowiedź jest jednoznaczna: nie! To jednak nie miało znaczenia…
Władze komunistyczne szybko uznały, że za pożar odpowiadają francuscy szpiedzy. Tyle wystarczyło, żeby przeprowadzić masową akcję represji wobec Elblążan, niemających często żadnego związku z „Zamechem”. Podejrzanym mógł zostać każdy, nie tylko reemigranci z Francji.
Po śledztwie przeprowadzonym przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa, większość z zatrzymanych była w stanie przyznać się do wszystkiego, byle tylko uniknąć brutalnej przemocy. Sadzanie na nodze odwróconego krzesła, bicie w pięty, wielogodzinne przesłuchania, pozbawianie snu, umieszczanie w cuchnących podziemiach więzienia w Gdańsku. To tylko niektóre z metod stosowanych przez śledczych. Nie może więc dziwić, że ludzie przyznawali się do wyimaginowanych zarzutów, które formułowano w aktach oskarżenia. Także do podpalenia hali nr A20.
Przypadek Elbląga nie był jednak wyjątkiem. Urząd Bezpieczeństwa podobne metody stosował też w innych sprawach. Gospodarką zajmował się specjalnie do tego celu stworzony Departament IV Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Zarys jego działalności zostanie przedstawiony w trakcie organizowanej przez Instytut Pamięci Narodowej konferencji naukowej „W poszukiwaniu szpiegów i dywersantów. Urząd Bezpieczeństwa w gospodarce lat stalinowskich na przykładzie Sprawy Elbląskiej”.
Program konferencji
9.00-9.30 – otwarcie konferencji, powitanie zaproszonych gości.
Panel I: Realia pierwszych lat powojennej Polski
9.30-9.55 dr Witold Bagieński (Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie) – Departament IV Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego – zarys działalności.
9.55-10.25 Paweł Sztama (Biuro Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie/Uniwersytet im. Marie Curie Skłodowskiej w Lublinie) – Józef Kratko – szef Departamentu IV Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego
10.25-10.50 dr Aneta Nisiobęcka (Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie) – Reemigracja z Francji do Polski po II wojnie światowej
10.50-11.15 dr Daniel Czerwiński (Oddziałowe Biuro Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku) – Sprawa Elbląska jako przykład działalności aparatu bezpieczeństwa w gospodarce lat stalinowskich
11.15-11.30 dyskusja
11.30-13.00 Przerwa kawowa i przejście na skwer Ofiar Sprawy Elbląskiej. Złożenie wieńców i udział w uroczystościach miejskich związanych z 70-tą rocznicą Sprawy Elbląskiej. W obchodach uczestniczył tylko jeden żyjący represjonowany Marian Pilarz.
Panel II: „Sprawa Elbląska w dokumentach i wspomnieniach świadków”
13.00-13.25 – dr Tomasz Gliniecki – Sprawa Elbląska we wspomnieniach uczestników. Perspektywa historyczna
13.25-13.50 – prezentacja filmu ze wspomnieniami Marii Pawlik, wdowa po skazanym w Sprawie Elbląskiej
13.50-15.00 – panel dyskusyjny: „Sprawa Elbląska z perspektywy lat”. Prowadzenie prof. Mirosław Golon. Udział: red. Grażyna Wosińska, Maryna Pawlik, dr Tomasz Gliniecki.
Wydarzenia towarzyszące:
Wystawa: „Sprawa Elbląska. Galeria zdjęć”. Autorka – red. Grażyna Wosińska. Koordynator - Daniel Lewandowski z GE Power.