E-Księgarnia
Dyrektor Oddziału IPN w Gdańsku dr Paweł Warot przekazał akt objęcia opieką mogiły weterana walk o wolność i niepodległość Polski, żołnierza 5. Brygady Wileńskiej Armii Krajowej Jerzego Lejkowskiego, Ogólnokształcącej Szkole Muzycznej I i II st. im. Feliksa Nowowiejskiego w Gdańsku. Akt odebrała dyrektor placówki Aleksandra Wilde.
O wyjątkowych losach i o samej postaci ppor. Jerzego Lejkowskiego mówił podczas uroczystości dr Paweł Warot, dyrektor IPN Oddział w Gdańsku:
Dziękuję dyrekcji, pedagogom, uczniom Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej w Gdańsku , że włączają się w upamiętnienie historii związanej z Żołnierzami Wyklętymi. Osoba ppor. Jerzego Lejkowskiego „Szpagata” jest właśnie takim przykładem niezłomności i niezwykłej odwagi. To żołnierz, który toczył bój, walczył z okupantem niemieckim i sowieckim, który również po zakończeniu II Wojny Światowej nie złożył broni ale dalej walczył. Uznał bowiem, że aby Polska była w pełni suwerenna, trzeba z kraju wypędzić sowietów, drugiego okupanta, który funkcjonował na Polskiej Ziemi.
Symboliczny akt objęcia opieką grobu odebrała Aleksandra Wilde dyrektor Ogólnokształcącej Szkole Muzycznej I i II st. im. Feliksa Nowowiejskiego w Gdańsku. Uroczystość odbyła się z udziałem Pocztu Sztandarowego, przy oprawie muzycznej.
W imieniu całej społeczności Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej, serdecznie dziękuję za ten zaszczyt opieki nad mogiłą wielkiego patrioty naszej ojczyzny. […] Jestem poruszona tą możliwością i doceniam to, że nasi uczniowie będą mogli opiekować się grobem bohatera. Jestem przekonana, że szczególnie w tych czasach młodzież powinna mieć okazje dotykać historii bezpośrednio, osobiście, nie tylko uczyć się z podręczników.
Dzięki pracownikom Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Gdańsku mogiła żołnierza jest już w ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski. Prezes IPN zatwierdził wpis pod numerem 1306.
Przy przekazaniu aktu obecna była córka Jerzego Lejkowskiego, Maria Barabasz. Jest nauczycielką w Szkole Muzycznej w Gdańsku i to właśnie klasa, której jest wychowawczynią otrzymała odpowiedzialność za grób. Podczas przemówienia i podziękowania nie kryła łez wzruszenia.
Zamknęłabym to w jednym słowie - Dziękczynienie. Rzeczywiście takie stokrotne dzięki. Dziękuję dyrektorowi IPN Oddział w Gdańsku, doktorowi Pawłowi Warotowi za wyjście z inicjatywą, nie śmiałam w ogóle myśleć i marzyć o tym co dziś widzę. Dziękuje Pani Katarzynie Lisieckiej, Naczelnik OBUWiM IPN w Gdańsku za ogromne zaangażowanie, za włożone serce i za każdy szczegół, o który zadbała. Staropolskim Bóg Zapłać pragnę podziękować także dyrekcji Szkoły Muzycznej w Gdańsku.
Wykład biograficzny bohatera wygłosił Jarosław Kłosowski, nauczyciel historii Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej w Gdańsku. W czasie uroczystości uczniowie otrzymali także folder historyczny o Jerzym Lejkowskim pseud. „Szpagat”. Na grobie żołnierza 5. Brygady Wileńskiej Armii Krajowej złożono kwiaty i zapalono znicze.
***
Jerzy Lejkowski ps. „Szpagat” (ur. 15 października 1923 r. Wilno, zm. 6 lipca 1991 r. Gdańsk) – był jednym z pierwszych partyzantów na Wileńszczyźnie. Do konspiracji wstąpił w 1939 r., składając przysięgę w Związku Walki Zbrojnej. W sierpniu 1943 r. wszedł do oddziału dowodzonego przez por. Antoniego Burzyńskiego „Kmicica”. Po podstępnym zamordowaniu Burzyńskiego i rozbiciu oddziału przez partyzantkę sowiecką, komendę nad resztą żołnierzy „Kmicica” objął mjr Zygmunt Szendzielarz „Łupaszko”. Pod jego dowództwem w szeregach późniejszej 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej Jerzy Lejkowski walczył o wolną Polskę do 1946 r.
Od stycznia 1944 r. na terytorium Polski od wschodu wkraczała Armia Czerwona, wypierając wojska niemieckie. Zgodnie z założeniami planu „Burza” Armia Krajowa nie traktowała Sowietów jak wrogów i na wschodnich terenach Rzeczypospolitej razem z nimi podejmowała walkę przeciwko Niemcom. W lipcu 1944 r. wileńskie oddziały Armii Krajowej przystąpiły do realizacji operacji „Ostra Brama”, której celem było wyzwolenie Wilna. Walki o Wilno rozpoczęły się 7 lipca, ale 5. Brygada nie wzięła w nich udziału. Dowództwo Okręgu Wileńskiego AK podjęło decyzję o wyłączeniu jej z tego boju ze względu na wyjątkową nienawiść partyzantki sowieckiej do żołnierzy mjr. „Łupaszki”. Wcześniej kilkakrotnie bez skutku Sowieci usiłowali rozbić 5. Brygadę, posuwając się do zdrad i podstępów.
Mjr „Łupaszko” otrzymał rozkaz przejścia na Białostocczyznę i kontynuowania tam walki. Pomimo klęski Niemiec sytuacja Polski nie zmieniła się, bo na jej teren wkroczył nowy okupant – Związek Sowiecki, a utworzony przez Sowietów rząd był narzędziem służącym do zniewolenia Polaków. W okresie od września 1944 r. do jesieni 1945 r., w warunkach nowej okupacji, 5. Wileńska Brygada AK kontynuowała walkę o wolną Polskę na Podlasiu i Białostocczyźnie. Jerzy Lejkowski pełnił funkcję drużynowego w szwadronie por. Zygmunta Błażejewicza „Zygmunta”, a następnie por. Mariana Plucińskiego „Mścisława”. Brał udział we wszystkich akcjach zbrojnych szwadronu. W sierpniu 1945 r. został awansowany do stopnia wachmistrza (sierżanta) i odznaczony Krzyżem Walecznych.
W lutym 1946 r., po podjęciu przez mjr. „Łupaszkę” decyzji o przeniesieniu brygady na Pomorze, Jerzy Lejkowski został powołany do patrolu dywersyjnego dowodzonego przez ppor. Zdzisława Badochę „Żelaznego”. Zadaniem patrolu było pozyskanie środków finansowych na kontynuowanie walki. 14 kwietnia „Szpagat” brał udział w koncentracji 5. Wileńskiej Brygady AK w opuszczonym majątku Kojty (Chojty) w okolicach Malborka, po której brygada ponownie wyruszyła w pole, tocząc walki z komunistami w Borach Tucholskich i na Powiślu. „Szpagat” został włączony do szwadronu, który stanowił ochronę mjr. „Łupaszki”. Jako jeden z niewielu żołnierzy, w dowód uznania za dzielność i oddanie sprawie niepodległości Polski, otrzymał od dowódcy złoty sygnet z orłem i napisem „Przyjacielowi-Żołnierzowi-Łupaszko”.
6 lipca 1946 r. Jerzy Lejkowski został aresztowany w Olsztynie przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Przeszedł bestialskie śledztwo, podczas którego był torturowany. Miał wówczas 23 lata i piękną kartę w walce o niepodległość Polski, ale na podstawie fałszywych zarzutów dotyczących działalności zbrojnej w szeregach 5. Wileńskiej Brygady AK na Białostocczyźnie i na Pomorzu, 27 maja 1947 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Olsztynie skazał go na karę śmierci, złagodzoną na podstawie ustawy o amnestii na 15 lat więzienia. Wyrok odbywał w Raciborzu i Rawiczu. Więzienie opuścił 29 listopada 1956 r. na mocy amnestii. Zmarł 6 lipca 1991 r. Został pochowany na Cmentarzu Centralnym Srebrzysko w Gdańsku.
Mogiła Jerzego Lejkowskiego została wpisana przez Instytut Pamięci Narodowej do ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski.
Oprac. Anna Kołakowska (OBUWiM w Gdańsku)
