Mija 40 lat od Bydgoskiego Marca ’81. 16 marca 1981 r. w godzinach porannych rolnicy zajęli znajdującą się przy ul. Dworcowej 87 w Bydgoszczy siedzibę władz wojewódzkich Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i ogłosili w niej strajk okupacyjny, który wpłynął na losy całego kraju.
Podczas obchodów 40. rocznicy rolniczego protestu organizowanych 16 marca przez Delegaturę IPN w Bydgoszczy, w Kujawsko-Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim Instytut Pamięci Narodowej zawarł porozumienie o współpracy z Narodowym Instytutem Kultury i Dziedzictwa Wsi. Sygnatariuszami byli dr Jarosław Szarek, Prezes IPN oraz Jan Krzysztof Ardanowski, Przewodniczący Rady ds. Rolnictwa i Obszarów Wiejskich przy Prezydencie RP, Wiceprzewodniczący Rady Programowej NIKiDW.
Planowana współpraca obejmować będzie m.in. prowadzenie kwerend i badań naukowych dotyczących obszarów wiejskich, jego historii, tradycji i dziedzictwa; organizację wydarzeń o charakterze kulturalnym, naukowym i wystawienniczym; publikację prac naukowych i popularnonaukowych z ww. obszarów; współpracę ze szkołami rolniczymi na terenie kraju i ich zaangażowania w tematykę współdziałania ww. instytucji; wzajemną promocję działań w mediach oraz umieszczenie odpowiednich informacji na stronach internetowych i w mediach społecznościowych.
– Podpisane dzisiaj porozumienie oficjalnie przypieczętowało współpracę, która od wielu lat była już przez IPN realizowana – ze szkołami, stowarzyszeniami, ludźmi dbającymi o pamięć polskiej wsi XX wieku. Tej wsi, która w 1920 roku, wiedziona przez premiera Wincentego Witosa, nie dała się zbolszewizować – podkreślił dr Jarosław Szarek.
– Polska wieś to także ogromny wkład w budowę odrodzonej Rzeczpospolitej m.in. w kontekście spółdzielczości. Następnie II wojna światowa i 817 wsi polskich spacyfikowanych przez niemieckiego okupanta. Mimo otwartego niedawno Muzeum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie, jest to wiedza powszechnie nieznana. I w końcu opór polskiej wsi przeciwko komunizmowi po 1945 roku. To dzięki niezgodzie chłopa, Polska była jedynym państwem w całym tzw. bloku sowieckim, gdzie nie powiodła się kolektywizacja. IPN o tym mówi i o tym pamięta, ale nie chce na tej drodze być sam. Pragnie budować wspólnotę pamięci z różnymi instytucjami, w tym NIKiDW – uzupełnił.
– Prezentowana dzisiaj teka edukacyjna IPN mówi o tych i wielu innych aspektach historii wsi polskiej. Ale to przecież tylko jedno z wielu naszych działań. Już teraz zapraszam na kulminację wydarzeń przygotowanych przez Instytut Pamięci Narodowej – pod koniec kwietnia w kilkunastu miejscowościach otwarta zostanie wystawa „TU rodziła się zielona Solidarność”. Z kolei 12 maja odsłonimy w Domu Chłopa w Warszawie tablicę pamiątkową poświęconą NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”. Ważnym elementem będzie też dwudniowa, międzynarodowa konferencja naukowa transmitowana online z udziałem historyków z Rosji, Ukrainy, Węgier i Polski „Wieś wobec komunizmu” – podsumował.
– NIKiDW jest tą instytucją, która w sposób szczególny będzie zajmowała się kulturą wsi, jej historią, tradycjami, wpływem Kościoła na kształtowanie postaw mieszkańców wsi, wieloetnicznością na obszarach wiejskich. To niezwykle ważne, by NIKiDW współpracował z podmiotami, które działają na rzecz upamiętnienia wszystkiego, co na tę złożoną i skomplikowaną historię polskiej wsi się składa – mówił Jan Krzysztof Ardanowski.
– Bardzo dziękuję Instytutowi Pamięci Narodowej za dotychczasową i przyszłą współpracę oraz za prezentowane dzisiaj materiały edukacyjne, które rzetelnie opracował. To ważne teksty, zdjęcia, unikatowe informacje, zarówno dla uczniów, ale przede wszystkim nauczycieli – dodał.
– Wieś jest naszym matecznikiem. Zaryzykowałbym tezę, że gdyby nie wieś polska, to niepodległości w 1918 roku po prostu byśmy nie odzyskali – zaznaczył prof. Wojciech Polak.
Wśród przemawiających był również Józef Ramlau, wicewojewoda kujawsko-pomorski. Pełna treść wszystkich wystąpień dostępna jest w transmisji online.
Po podpisaniu porozumienia odbyła się promocja online teki edukacyjnej IPN „O wieś polską wolną, niezależną, samorządną. Od PSL do NSZZ RI «Solidarność» (1944–1989)” (do pobrania online).
– Podstawowym celem publikacji jest wspieranie nauczycieli w kształceniu historycznym. Uznaliśmy, że to nauczyciel jest przewodnikiem, mentorem ucznia i to on dysponuje procesem edukacyjnym. W pierwszej kolejności chcieliśmy więc dać narzędzie merytoryczne z zakresu tematu w niewielkim stopniu obecnego w świadomości historycznej Polaków, a wydaje się, zupełnie nieznanego młodemu pokoleniu – tłumaczyła dr Katarzyna Maniewska (Delegatura IPN w Bydgoszczy), współautorka.
– Chciałbym podziękować współautorom przygotowanych materiałów edukacyjnych, którzy włożyli ogrom pracy w ich opracowanie. Teka trafi do wszystkich szkół w województwie kujawsko-pomorskim – podsumował prof. Mirosław Golon, dyrektor IPN Gdańsk, który na zakończenie zaprezentował również publikacje IPN poświęcone tematyce Kryzysu Bydgoskiego oraz najnowszy dodatek historyczny przygotowany przez Delegaturę IPN w Bydgoszczy.
Po premierze teki delegacja IPN uczestniczyła w uroczystej Mszy św. w intencji Ojczyzny i NSZZ RI „Solidarność” w kościele jezuitów w Bydgoszczy (parafia pw. św. Andrzeja Boboli).
Po Eucharystii prezes IPN złożył kwiaty pod tablicami upamiętniającymi Kryzys Bydgoski (przed Urzędem Wojewódzkim) i strajk chłopski z 16 marca na ul. Dworcowej 87 w Bydgoszczy, gdzie miała miejsce uroczystość.
Delegacja IPN zaprezentowała również wystawę „O wieś wolną, niezależną, samorządną – rocznica wydarzeń Bydgoskiego Marca ’81 i rejestracji Solidarności Rolniczej”.
Ekspozycja będzie dostępna od 16 marca przez kolejne dwa tygodnie:
- przed Kujawsko-Pomorskim Urzędem Wojewódzkim w Bydgoszczy (ul. Jagiellońska 3);
- przed Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu (ul. Solankowa 33);
- w Operze Nova w Bydgoszczy (wyłącznie 16 marca);
- w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Bydgoszczy (ul. M. Skłodowskiej-Curie 4).
Po wydanych przez IPN w 2017 r. wspomnieniach wiceprzewodniczącego bydgoskiej „Solidarności” Antoniego Tokarczuka „Mój czas. Flirty z historią” 16 marca ukazała się publikacja wspomnieniowa przewodniczącego bydgoskiej „S” Jana Rulewskiego „Wysoka temperatura. Od wolności do wolności 1980-1990”. Wydawnictwo przekazał autorowi prezes IPN dr Jarosław Szarek.
40. rocznica Kryzysu Bydgoskiego 1981 roku, ważnego etapu walki o prawa rolników w PRL, zbiegła się w czasie z innym, niezwykle istotnym wydarzeniem. Po 20 latach działalności Delegatura IPN w Bydgoszczy finalizuje budowę pierwszej własnej, w pełni funkcjonalnej siedziby.
Po oficjalnych uroczystościach 16 marca, prezes IPN dr Jarosław Szarek wraz z przewodniczącym Kolegium IPN prof. Wojciechem Polakiem, Wojewodą Kujawsko-Pomorskim Mikołajem Bogdanowiczem, dyrektorem IPN Gdańsk prof. Mirosławem Golonem oraz naczelnik Delegatury IPN w Bydgoszczy Edytą Cisewską, odwiedzili plac budowy, na którym prace wykonano już w niemal stu procentach.
– Nowa siedziba będzie miała wreszcie wszystkie te elementy, których brakowało w dotychczas posiadanych lokalizacjach – pełną przestrzeń na archiwalia, księgarnię i magazyn, dogodne warunki biurowe i bardzo korzystne możliwości prezentacji efektów pracy IPN. Dużych rozmiarów sala konferencyjno-wystawowa będzie jedną z najlepszych w skali kraju – mówi prof. Mirosław Golon.
Przedstawiciele IPN oddali również hołd polskiemu oraz białoruskiemu działaczowi społecznemu i gospodarczemu, Słudze Bożemu Edwardowi Woyniłłowiczowi. Na symbolicznym grobie usytuowanym na Cmentarzu Starofarnym w Bydgoszczy znajduje się napis: „Traktatem ryskim z swej ziemi wygnany, deptać musiałem obce sobie łany”.
- Prezes IPN: „Bydgoszcz może być dumna z historii”
- Obchody Bydgoskiego Marca 1981. IPN zbada historię niepodległościowych działaczy chłopskich
- Bydgoszcz pamięta o bohaterach Marca’81. Mija 40 lat od historycznego strajku
- „Od wolności do wolności…” Wspomnienia jednego z bohaterów Bydgoskiego Marca
- „Wydarzenia Bydgoskiego Marca ukazywały prawdziwe oblicze komunizmu”
- Lekcja Historii
Prezentujemy program obchodów Delegatury IPN w Bydgoszczy w 40. rocznicę rolniczego protestu (uroczystości z udziałem prezesa IPN dr. Jarosława Szarka):
Z powodu pandemii wszystkie wydarzenia bez udziału publiczności. Media prosimy o przestrzeganie obostrzeń sanitarnych.
- Godz. 9. 15. W Kujawsko-Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy (ul. Jagiellońska 3) Instytut Pamięci Narodowej zawrze porozumienie o współpracy z Narodowym Instytutem Kultury i Dziedzictwa Wsi. Sygnatariuszami będą: dr Jarosław Szarek, Prezes IPN oraz Jan Krzysztof Ardanowski, Przewodniczący Rady ds. Rolnictwa i Obszarów Wiejskich przy Prezydencie RP, Wiceprzewodniczący Rady Programowej NIKiDW.
Planowana współpraca obejmować będzie m.in. prowadzenie kwerend i badań naukowych dotyczących obszarów wiejskich, jego historii, tradycji i dziedzictwa; organizację wydarzeń o charakterze kulturalnym, naukowym i wystawienniczym; publikację prac naukowych i popularnonaukowych z ww. obszarów; współpracę ze szkołami rolniczymi na terenie kraju i ich zaangażowania w tematykę współdziałania ww. instytucji; wzajemną promocję działań w mediach oraz umieszczenie odpowiednich informacji na stronach internetowych i w mediach społecznościowych.
Transmisja z wydarzenia przez IPNtv; - Godz. 9.30. Promocja online teki edukacyjnej „O wieś polską wolną, niezależną, samorządną. Od PSL do NSZZ RI «Solidarność» (1944–1989)” (Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki w Bydgoszczy, ul. Jagiellońska 3). Transmisja IPNtv.
Jak funkcjonował antykomunistyczny opór mieszkańców polskiej wsi? Jak Służba Bezpieczeństwa inwigilowała środowisko działaczy ruchu chłopskiego? Czy niezależny ruch chłopski ma należne miejsce w pamięci młodego pokolenia?
Na te i inne pytania odpowiedzą uczestnicy dyskusji: dr Jarosław Szarek (prezes IPN), Mikołaj Bogdanowicz (wojewoda Kujawsko-Pomorski), prof. Wojciech Polak (przewodniczący Kolegium IPN), prof. Mirosław Golon (dyrektor Oddziału IPN w Gdańsku), dr Katarzyna Maniewska (Delegatura IPN w Bydgoszczy), współautorka teki. Spotkanie poprowadzi Magdalena Basińska (Delegatura IPN w Bydgoszczy).
- Godz. 11.00. Msza św. w intencji Ojczyzny i NSZZ RI „Solidarność” – kościół Jezuitów w Bydgoszczy, parafia pw. św. Andrzeja Boboli ul. Plac Kościeleckich;
- Godz. 12.30. Uroczystość oficjalna przy tablicy upamiętniającej strajk chłopski (ul. Dworcowa 87) – złożenie kwiatów;
- Prezentacja wystawy (od 16 marca przez kolejne dwa tygodnie) „O wieś wolną, niezależną, samorządną – rocznica wydarzeń Bydgoskiego Marca ’81 i rejestracji Solidarności Rolniczej”:
- przed Kujawsko-Pomorskim Urzędem Wojewódzkim w Bydgoszczy (ul. Jagiellońska 3);
- przed Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu (ul. Solankowa 33);
- w Operze Nova w Bydgoszczy (wyłącznie 16 marca);
- w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Bydgoszczy (ul. M. Skłodowskiej-Curie 4).
- Publikacja dodatku prasowego w 40. rocznicę Bydgoskiego Marca ’81 w: „Gazecie Pomorskiej”, „Expressie Pomorskim” oraz w „Nowościach: Dzienniku Toruńskim”. Dodatek zostanie również opublikowany na stronie internetowej Instytutu Pamięci Narodowej i mediach społecznościowych.
- 12 marca odbędzie się emisja programu w TVP 3 Bydgoszcz „Lekcja Historii” nt. wydarzeń Bydgoskiego Marca 1981 r.;
- Uroczystości rocznicowe odbędą się również 19 marca. Ich szczegółowy harmonogram podamy w późniejszym terminie.
- Więcej na ten temat w artykule pt. „Bydgoski marzec 1981 roku” prof. Tomasza Chincińskiego.
- Polecamy również monografię IPN „Kryzys bydgoski 1981. Przyczyny, przebieg, konsekwencje” autorstwa dr. Krzysztofa Osińskiego i Piotra Rybarczyka.
- Tej tematyce poświęcona jest też publikacja Antoniego Tokarczuka „Mój czas. Flirty z historią” (wyd. przez IPN w 2017 r.), którą także polecamy.
- Jednym z najnowszych opracowań IPN poświęconych niezależnej działalności środowisk chłopskich jest „O wolną wieś i wolną Polskę. Ogólnopolski Komitet Oporu Rolników i niezależna działalność środowisk chłopskich w latach 1982–1989” (red. Cecylia Kuta i Michał Wenklar). W publikacji znalazł się m.in. tekst autorstwa Wojciecha Gonery poświęcony działaniom SB wobec rodziny Bartoszczów.
- Wśród publikacji warto także zwrócić uwagę na nowość wydawniczą autorstwa Jana Rulewskiego pt. „Wysoka temperatura. Od wolności do wolności 1980–1990”.
W drugiej połowie marca 1981 r. przez kraj przetoczyła się fala strajków przeciwko bezkarności władzy. Żądano ukarania winnych wyrzucenia przez funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej delegacji „Solidarności” z sali posiedzeń Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy i pobicia trzech związkowców.
Do pobicia działaczy „S” doszło 19 marca. Delegacja związkowa miała wystąpić w imieniu rolników strajkujących od 16 marca, którzy domagali się realizacji porozumień Ustrzycko-Rzeszowskich, a przede wszystkim rejestracji niezależnych rolniczych związków zawodowych.
Porozumienie zwane bydgoskim, zawarte 17 kwietnia 1981 r. między komisją rządową, której przewodził Stanisław Ciosek, a Ogólnopolskim Komitetem Strajkowym i Ogólnopolskim Komitetem Założycielskim NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” w Bydgoszczy przy współudziale przedstawicieli KKP NSZZ „Solidarność” przyczyniło się do zarejestrowania NSZZ RI „Solidarność”. Do sądowej rejestracji doszło ostatecznie 12 maja 1981 roku.