Instytut Pamięci Narodowej Czterdziesta pierwsza rocznica rejestracji NSZZ „Solidarność” - Zajrzyj do archiwum! -

Po oficjalnym utworzeniu 17 września 1980 r. NSZZ „Solidarność” podjęto działania mające na celu jego rejestrację. Opracowano projekt statutu związku, który 24 września 1980 r. złożony został w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie. Jednak władze komunistyczne odwlekały rejestrację „Solidarności” a także na innych polach utrudniały tworzenie i funkcjonowanie nowego związku, co spowodowało, że 3 października 1980 r. miał miejsce ogólnopolski jednogodzinny strajk ostrzegawczy.

W międzyczasie, to jest 1 października 1980 r. warszawski Sąd Wojewódzki przygotował uwagi do statutu „Solidarności”, w których zawarł m.in. potrzebę wyeksponowania kierowniczej roli PZPR w państwie natomiast kilka tygodni później czyli 24 października dokonał on „rejestracji” związku. Wiązała się ona jednak z wprowadzeniem przez sąd na polecenie władz zmian w jego statucie. Zmiany te, to zaakcentowanie kierowniczej roli partii komunistycznej w kraju oraz usunięcie zapisów dotyczących strajków. Wywołały one oburzenie w szeregach związkowców i natychmiastowe zaskarżenie orzeczenia do Sądu Najwyższego.

Przed ostateczną decyzją w sprawie rejestracji NSZZ „Solidarność” delegacja związku odbyła trzy zakulisowe spotkania z przedstawicielami władz. W ich wyniku udało się znaleźć rozwiązanie kompromisowe. Polegało ono na uchyleniu zmian wprowadzonych na mocy poprzedniego wyroku w statucie „Solidarności”. Oprócz tego do statutu dołączono aneks zawierający wybrane punkty porozumień sierpniowych i umów międzynarodowych, gdzie mowa była m.in. o kierowniczej roli PZPR w państwie polskim. W celu wywarcia nacisku na władze „Solidarność” planowała w wypadku fiaska rozmów przeprowadzenie akcji strajkowej, która miała zacząć się 12 listopada. Jednak dwa dni wcześniej, czyli 10 listopada 1980 r. Sąd Najwyższy wydał wyrok, na mocy którego ostatecznie zarejestrowano NSZZ „Solidarność” i zakończono kryzys rejestracyjny.

W zasobie archiwalnym Oddziałowego Archiwum IPN w Gdańsku znajdują się materiały rzucające światło na przebieg działań mających na celu rejestrację „Solidarności” oraz oddające klimat tego czasu. Są to przede wszystkim materiały przekazane Instytutowi przez darczyńców prywatnych. Fotografie ukazujące przygotowywanie dokumentów do rejestracji związku w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie przekazał Ryszard Dąbrowski. Plakaty domagające się rejestracji NSZZ „Solidarność otrzymaliśmy m.in. od Anny Błaszczykowskiej, Jana Semenowicza i Jerzego Ziętka. Warto zwrócić w tym miejscu uwagę na ulotki z 1984 r. upamiętniające czwartą rocznicę legalizacji związku pochodzące z kolekcji Pawła Dowżenki. Ostatnim rodzajem materiałów, o których pragniemy w tym miejscu wspomnieć, są oficjalne dokumenty wytworzone i zgromadzone przez władze „Solidarności”. Są to m.in. projekt statutu związku i sporządzone przez sąd uwagi do niego oraz oświadczenia i komunikaty władz NSZZ „Solidarność”. Stanowią one dary Wiesławy Kwiatkowskiej, Małgorzaty Sokołowskiej i Jana Semenowicza. Zapraszamy do zapoznania się z zamieszczonymi poniżej skanami tych materiałów.

opracował: Sławomir Formella