Nawigacja

Zajrzyj do archiwum!

30 listopada 2011 r. zmarła Maryla Płońska, działaczka Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, współzałożycielka i redaktorka „Robotnika Wybrzeża”, uczestniczka strajku sierpniowego w Stoczni Gdańskiej im. Lenina

Urodziła się 19 sierpnia 1957 r. w Gdańsku. Jej ojciec, Jerzy Płoński, był absolwentem Wydziału Łączności Politechniki Gdańskiej. Pochodził z Białostocczyzny. Zmarł przedwcześnie w 1976 r. Mama Maryli, Władysława, pracowała na Politechnice Gdańskiej. Rodzice pani Władysławy wraz z dziećmi przyjechali do Gdańska z Lubelszczyzny w 1945 r. i zamieszkali na Stogach przy ul. Sówki.

Maryla jako dziecko przez jakiś czas mieszkała u dziadków ze strony ojca w Jurowcach. Oboje byli nauczycielami. Dziadek Bolesław Płoński w latach 1954–1967 był dyrektorem Liceum Ogólnokształcącego w Sokółce. Babcia Helena Płońska była nauczycielką w Szkole Podstawowej w Sokółce, w której Maryla rozpoczęła naukę w 1964 r. Do Gdańska wróciła w roku 1968, kiedy rodzice zamieszkali na Żabiance w bloku przy ul. Wejhera. Po ukończeniu szkoły podstawowej naukę kontynuowała w Technikum Mechaniczno-Elektrycznym w Gdańsku. Była dobrą uczennicą, więc po zdaniu matury złożyła podanie o przyjęcie na Wydział Chemii na Politechnice Gdańskiej.                   

Sąsiadami państwa Płońskich byli Joanna i Andrzej Gwiazdowie, którzy mieszkali tuż obok od 1967 r. Maryla i jej matka były z nimi zaprzyjaźnione. Pani Władysława przepisywała na maszynie Gwiazdom teksty apeli, listów, odezw. Potem zajęcie to przejęła jej córka, wówczas jeszcze uczennica szkoły średniej. Zadaniem Maryli było wyrównywanie tekstu; pisała ręcznie na kratkowanym papierze i rozmieszczała w wierszu spacje. Poza tym pomagała Andrzejowi Gwieździe w produkcji mydła do farby drukarskiej, szukała odpowiedniego oleju. Czasami przechowywała ulotki lub wydawnictwa bezdebitowe. Gwiazdowie martwili się o młodszą koleżankę, radzili jej, żeby najpierw zdała maturę,  a dopiero później angażowała się w działalność opozycyjną.

Gdy Maryla zdała maturę i dostała się na studia, nic nie stało na przeszkodzie, by włączyć się w działalność powołanych w kwietniu 1978 r. Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Brała udział w spotkaniach samokształceniowych prowadzonych przez Bogdana Borusewicza i Lecha Kaczyńskiego, była członkinią redakcji „Robotnika Wybrzeża”, odpowiadała za jego redakcję techniczną oraz pisała teksty o ruchu lokatorskim, a także przemawiała w imieniu WZZ pod bramą Stoczni Gdańskiej im. Lenina pamiętnego 18 grudnia 1979 r. Gdy w 1980 roku zaginął działacz WZZ – Tadeusz Szczepański, a jego zwłoki odnaleziono w Kanale Na Stępce domagała się wyjaśnień okoliczności jego tragicznej śmierci. Służba Bezpieczeństwa uniemożliwiła wówczas udział w pogrzebie kolegom Szczepańskiego z zakładu pracy oraz działaczom WZZ, ją samą zatrzymano na 48 godzin, a w jej domu dokonano przeszukania, zabezpieczając trzy numery „Robotnika”.

Maryla Płońska była rozpracowywana przez Służbę Bezpieczeństwa od 27 grudnia 1978 r. w ramach spraw operacyjnego rozpracowania o kryptonimie „Godot”, a następnie „Maszynistka”. Dotyczyły one redagowania skierowanych przeciwko władzy pism. W tym samym czasie Prokuratura Rejonowa w Gdańsku prowadziła śledztwo na temat kolportowania na terenie Gdańska niezależnych druków. Sprawę umorzono 22 lutego 1982 r. Służba Bezpieczeństwa zakończyła inwigilację Maryli 27 grudnia 1982 r. w związku z jej wycofaniem się z działalności politycznej. Materiały zostały zniszczone w sierpniu 1990 r.

Zachowały się natomiast akta sprawy prowadzonej przez Wydział Śledczy SB dotyczący sporządzania  i przechowywania wydawnictw o charakterze antypaństwowym w Gdańsku w latach 1977-1980. W Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej znajduje się również unikatowy film Wywiad z J. Kuroniem, M. Płońską i L. Moczulskim, zrealizowany przez SB. Składa się on z fragmentów zachodnich audycji telewizyjnych (szwedzkich, duńskich i RFN-owskich) z nagranymi wywiadami z Jackiem Kuroniem, Marylą Płońską i Leszkiem Moczulskim na temat wydarzeń w Polsce w 1980 r., jest opatrzony esbeckim komentarzem. Audycje nagrali za granicą oficerowie Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego na potrzeby wewnętrzne. Wywiad z Maryla Płońską został nadany przez duńską telewizję 2 września 1980 r. w audycji Tydzień w Gdańsku.

Maryla Płońska brała udział w strajku sierpniowym w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Wraz z Bogdanem Borusewiczem, Janem Karandziejem, Joanną i Andrzejem Gwiazdami, Aliną Pienkowską oraz Lechem Wałęsą wystosowała odezwę wzywającą stoczniowców do obrony zwolnionej z pracy Anny Walentynowicz. Od 14 sierpnia 1980 r. przebywała w stoczni. Kiedy 16 sierpnia Lech Wałęsa chciał zakończyć strajk, razem z innymi objeżdżała kluczowe zakłady pracy, wzywając do kontynuowania akcji protestacyjnej. Początkowo była sekretarzem Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, biorąc udział w formułowaniu 21 postulatów, które później stały się podstawą porozumień sierpniowych, a następnie organizowała biuro tłumaczeń dla zagranicznych dziennikarzy.

Po zakończeniu strajku „Solidarność” zajęła się monitorowaniem realizacji przez władze wynegocjowanych porozumień i organizowaniem własnych struktur. W tym czasie Maryla wycofała się z działalności związkowej. Nie przywrócono jej na studia, z których została relegowana ze względu na swoją działalność, wkrótce urodziła dziecko. Na początku lat 80. pracowała dorywczo, w latach 1984–1987 w bibliotece na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Gdańskiego na część etatu, a od roku 1988 w Wojewódzkim Ośrodku Informatyki w Gdańsku. Zmarła 30 listopada 2011 r. na skutek choroby nowotworowej. Została pochowana na Cmentarzu Oliwskim w Gdańsku. W 2013 r. pośmiertnie odznaczono ją Krzyżem Wolności i Solidarności. W rocznicę powstania WZZ w 2018 r. na ścianie budynku, w którym Maryla mieszkała przez całe życie, odsłonięto pamiątkową tablicę z jej imieniem i nazwiskiem. W 2019 r. została jedną z bohaterek muralu Kobiety Wolności, który można oglądać na przystanku PKM Strzyża w Gdańsku.

Opracowała: Maja Lubiejewska-Chilicka (AIPN Gdańsk)

  • Mural poświęcony Maryli Płońskiej przy stacji PKM Gdańsk-Strzyża. Fot. ze zbiorów autora.
  • Maryla w domu.Fot. ze zbiorów Róży Jancy Brzozowskiej (użyczona)
  • Budynek przy ul. Wejhera 3 w Gdańsku, w którym mieszkała Maryla Płońska przez całe życie. Fot. ze zbiorów autora.
  • Robotnik Wybrzeża nr 5. Dokument z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
  • Robotnik Wybrzeża nr 5 – druga strona. Dokument z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
  • Robotnik Wybrzeża nr 1. Dokument z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
  • Protest-społeczny w grudniu 1970 r. w Gdańsku (AIPN)
  • Ulotki ze zbiorów Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
  • Dokument z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
    Dokument z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
  • Dokument z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
  • Dokument z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
  • Strajk w Stoczni Gdańskiej im. Lenina w sierpniu 1980 r.
  • Kadr z filmu pt. „Wywiad z J. Kuroniem, M. Płońską i L. Moczulskim.” Materiał w zbiorach Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
  • Tablica pamięci Maryli Płońskiej przy ul. Wejhera 103 w Gdańsku. Fot. ze zbiorów autora.
do góry