95 lat temu, 6 marca 1926 roku, urodził się Andrzej Wajda, wybitny reżyser filmowy i teatralny

95 lat temu, 6 marca 1926 r., w Suwałkach urodził się Andrzej Wajda, wybitny reżyser filmowy i teatralny. Jego ojciec Jakub Wajda, kapitan w 72 pułku piechoty, został zamordowany w Katyniu. Andrzej Wajda, jak sam wspominał, w 1942 r. wstąpił do Armii Krajowej, gdzie pełnił funkcję łącznika. Po wojnie w 1946 r. rozpoczął studia malarskie na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, następnie w 1949 r. przeniósł się na studia reżyserskie w Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi; ukończył je w 1953 r., jednak dyplom otrzymał dopiero 7 lat później.

Pełnometrażowym debiutem fabularnym Andrzeja Wajdy było „Pokolenie”, wyprodukowane w 1954 r. Wielką popularność przyniosły mu filmy tzw. polskiej szkoły filmowej: „Kanał”, „Popiół i diament”. W latach siedemdziesiątych współtworzył kino moralnego niepokoju, realizując jedne ze swoich najsłynniejszych filmów: „Człowieka z marmuru”, a kilka lat później jego kontynuację „Człowieka z żelaza”. Ekranizował również dzieła literackie: „Popioły”, „Brzezina”, „Wesele”, „Ziemia obiecana”, „Panny z Wilka”, „Pan Tadeusz” i „Zemsta”. Poświęcił także film pamięci ojca i innych oficerów polskich zamordowanych w ZSRR: „Katyń”.

Laureat wielu nagród filmowych: Nagroda Specjalna Jury na Festiwalu Filmowym w Cannes („Kanał”), Wielka Nagroda Lwy Gdańskie na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku („Ziemia obiecaną”), Złota Palma na Festiwalu Filmowym w Cannes („Człowiek z żelaza”), Honorowy Złoty Lew Festiwalu Filmowego w Wenecji za dorobek życia, Honorowy Oscar przyznany za całokształt działalności filmowej.

W 1979 r. został prezesem Stowarzyszenia Filmowców Polskich. W sierpniu 1980 r. był sygnatariuszem apelu 64 naukowców, literatów i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie rozmów ze strajkującymi robotnikami. Był zaangażowany w działalność niezależnych organizacji, m.in. Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania, był gościem I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” w 1981 r. W 1988 r. został współinicjatorem Warszawskiej Rodziny Katyńskiej, w następnym roku wszedł w skład Komisji do spraw Upamiętnienia Ofiar Represji Okresu Stalinowskiego, działającej przy Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. W latach 1989-1991 był senatorem RP.

Za swoją działalność artystyczną, społeczną i polityczną został odznaczony m.in. Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski i Orderem Orła Białego.

W Oddziałowym Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku znajdują się liczne dokumenty dotyczące działalności Andrzeja Wajdy w latach 1980 -1981. W aktach wytworzonych przez Służbę Bezpieczeństwa można znaleźć meldunki, doniesienia i raporty dotyczące jego działań jako prezesa Stowarzyszenia Filmowców Polskich, sygnatariusza apelu o uwięzienie więźniów politycznych, uczestnika I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”, a także realizacji filmu „Człowiek z żelaza”.

Wśród darów ofiarowanych nam m.in. przez Pawła Dowżenkę i Jerzego Marcinka znajduje się m.in. protest Andrzeja Wajdy przeciwko niedopuszczeniu do rozpowszechnienia filmu „Robotnicy 80”, publikacje bezdebitowe, pamiątki związane z filmem „Człowiek z żelaza” (ulotka ze Stoczni Gdańskiej, jednodniówka wydana z okazji przyznania filmowi Złotej Palmy w Cannes”). Szczególnie cenny jest tygodnik „BIPS” z autografem reżysera, oraz przekazane przez Zygmunta Pałasza nagranie ze spotkania Andrzeja Wajdy z pracownikami Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, a także audycja „Dzwonek Niedzielny” z 1988 r. ofiarowana przez Mieczysława Cholewę, w czasie której Andrzej Wajda opowiada o swoim wyjeździe do Moskwy.

Oprac. Robert Chrzanowski