Nawigacja

Aktualności

Promujemy nieznaną, lokalną historię: rok 1920, plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu, wojna polsko-bolszewicka i 100. rocznica Bitwy Warszawskiej

Wystawy, upamiętnienia, uroczystości, publikacje. Inicjatywy IPN Gdańsk zostały zaprezentowane podczas briefingu prasowego.

W siedzibie IPN Gdańsk 7 lipca odbył się briefing prasowy poświęcony inicjatywom Oddziału w 100. rocznicę plebiscytu na Warmii Mazurach i Powiślu oraz w 100. rocznicę Bitwy Warszawskiej. Plany przedstawił dyrektor prof. Mirosław Golon, Katarzyna Lisiecka, naczelnik Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN Gdańsk oraz Krzysztof Drażba, naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN Gdańsk. Briefing moderował Jan Hlebowicz.

– Dzisiejsza konferencja nieprzypadkowo odbywa się w 100. rocznicę niezwykłej, ogólnonarodowej i efektywnej akcji mobilizacyjnej z okresu wojny polsko-bolszewickiej, który przybrał formę Armii Ochotniczej. Formalnie 8 lipca 1920 roku w związku z ogromnym zagrożeniem jakim była wielka skala najazdu bolszewickich zbrodniarzy na Polskę, minister spraw wojskowych gen. Kazimierz Sosnkowski wydał rozkaz nr 70 29/org. o utworzeniu z dniem 7 lipca Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej, której dowódcą został gen. Józef Haller. Faktycznie wielka mobilizacja ruszyła już 3 lipca po dramatycznym apelu Rady Obrony Państwa z Józefem Piłsudskim jako przewodniczącym oraz Władysławem Grabskim i Wincentym Witosem jako zastępcami. W ciągu trzech miesięcy w szeregi Armii Ochotniczej wystąpiło prawie 106 tysięcy bardzo ideowych, patriotycznie nastawionych żołnierzy. Armia ta była nie tylko realnym, konkretnym wzmocnieniem sił zbrojnych RP w najtrudniejszym momencie, ale także ogromnym wsparciem duchowym dla walczących już kilkuset tysięcy żołnierzy, dowodziła jak wielki patriotyzm jest w szerokich rzeczach społeczeństwa polskiego – rozpoczął prof. Mirosław Golon.

Inicjatywy IPN Gdańsk: rok 1920, plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu, wojna polsko-bolszewicka i 100. rocznica Bitwy Warszawskiej:

  • Uroczystości 100. rocznicy plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu – Lubstynek, 10 lipca 2020. Obchody odbędą się inicjatywy prezesa Instytutu Pamięci Narodowej dr. Jarosława Szarka oraz wójta gminy Lubawa Tomasza Ewertowskiego. Zapowiedź i program wydarzenia dostępne są tutaj. W obchodach weźmie udział prezes IPN;
  • Otwarcie wystawy Instytutu Pamięci Narodowej i Instytutu Północnego w Olsztynie pt. „Plebiscyt 1920 roku. Walka o Polskość Warmii, Mazur i Powiśla” – Lubstynek, 10 lipca;

  • Odsłonięcie tablicy upamiętniającej 100. rocznicę plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu – Lubstynek, 10 lipca. Pamiątkowa tablica została przygotowana i ufundowana przez OBUWiM IPN Gdańsk, za porozumieniem z gminą Lubawa. Tablica wykonana jest z brązu (dłuta rzeźbiarza Dawida Wawrzyniaka), upamiętnia przede wszystkim Polaków, którzy w tamtych dniach opowiedzieli się odrodzoną Rzeczpospolitą. Upamiętnienie zostanie umieszczone na głazie narzutowym, którego transport i przygotowanie zapewniła gmina Lubawa.

– Plebiscyt był dla części ziem zamieszkałych przez Polaków jednym z najbardziej dramatycznych wydarzeń w dobie odradzania się państwa polskiego. Próba zyskania jak najszerszego poparcia ludności warmińskiej i mazurskiej spotkała się z bardzo brutalnymi działaniami części Niemców. Trwały one nie tylko w samym okresie plebiscytowym 1919/1920, ale również po jego zakończeniu. Ponadto w okresie II wojny światowej, hitlerowskie już Niemcy ponownie podjęły represje, mordując część działaczy plebiscytowych – podkreślił prof. Mirosław Golon, dyrektor IPN Gdańsk.

– Upamiętnienie tego wydarzenia ma znaczenie nie tylko z perspektywy samej batalii plebiscytowej, w której Polska uzyskała tylko kilkuprocentowe poparcie. Ma ono przede wszystkim na celu przypomnienie całego procesu kilkuwiekowej germanizacji ludności warmińskiej i mazurskiej szczególnie nasilonej w wieku XIX i pogłębionej w XX. Gdyby polskie państwo nie znajdowało się pod zaborami, najprawdopodobniej do tak szerokiego zniemczenia, a generalnie osłabienia polskości, nigdy by nie doszło – dodał.

– Z perspektywy XXI wieku wspomnienie o plebiscycie to przypomnienie korzeni polskości na terenie Warmii, Mazur i Powiśla, ceny jaką za nią płaciła miejscowa ludność, a także realizacja obowiązku upamiętnienia ofiar. Wybrana na akcję Instytutu Pamięci Narodowej wioska Lubstynek to symbol małego, lokalnego zwycięstwa okupionego ciężkimi represjami – podsumowował dyrektor IPN Gdańsk.

  • Odsłonięcie epitafium ks. dr. Konstantyna Kreffta, zaangażowanego w tworzenie Armii Ochotniczej na Pomorzu podczas wojny polsko-bolszewickiej latem 1920. Uroczystość rozpocznie 23 sierpnia o godz. 10.00 Msza św. w kościele pw. św. Michała Archanioła w Zblewie. Po Eucharystii nastąpi odsłonięcie epitafium oraz prezentacja wystawy IPN. W programie okolicznościowe wystąpienia.

    Kościół Zblewie był miejscem werbunkowym Armii Ochotniczej w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Na tablicy zostanie upamiętniony ks. dr Konstantyn Krefft (1867-1940), proboszcz w Zblewie (1904-1927). W 1920 r. duchowny był pełnomocnikiem Obywatelskiego Komitetu Obrony Państwa. Zachowana odezwa gen. Hallera do Kaszubów głosi, by właśnie do ks. Kreffta zgłaszali się ochotnicy do walki z bolszewikami.

    Jak zapisano w „Obrona państwa w 1920 roku. Księga sprawozdawczo-pamiątkowa Generalnego Inspektoratu Armji Ochotniczej i Obywatelskich Komitetów Obrony Państwa”:

    „Duchowieństwo miejscowe, zabrawszy się z całym zapałem do pracy w O.K.O.P., prowadziło bardzo wytężoną akcję werbunkową w kierunku zbierania składek i zaopatrzenia żołnierza. Był to bardzo ważny element, jeżeli weźmiemy pod uwagę wpływ i popularność, jaką się na Pomorzu cieszy tamtejsze duchowieństwo, dzięki dawniejszej walce z germanizacją. W akcji tej odznaczyli się szczególnie ks. Kreft ze Zblewa i ks. Tużyński ze Świecia... Sformowano 2 bataljony kaszubskie i bardzo wielu wysłano do kadr artylerji, kawalerji i służb pomocniczych”.

    – Ks. Krefft był wielkim patriotą polskim i społecznikiem. Oprócz Zblewa duszpasterzował w Grudziądzu, Gdańsku, Bytowie, Sopocie (gdzie wybudował kościół pw. Gwiazdy Morza), Tucholi (budował Kościół Bożego Ciała). Został aresztowany przez Niemców 28 października 1939 r. w Tucholi. Był przetrzymywany w areszcie w Kamieniu Krajeńskim, a od 15 grudnia został więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof (nr obozowy 8475). Zmarł z wycieńczenia 11 czerwca 1940 r., a następnie został pogrzebany przez Niemców na gdańskiej Zaspie. W 1947 r. został ekshumowany i pochowany w Tucholi. Ks. Krefft jest jedną spośród 122 osób, wobec których od 2003 r. toczy się proces beatyfikacyjny w ramach kolejnej grupy męczenników II wojny – informuje Katarzyna Lisiecka, naczelnik Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN Gdańsk.

    Epitafium zrealizowało Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN Gdańsk. Upamiętnienie wykonał prof. Wawrzyniec Samp.

W dniu briefingu oraz w 100. rocznicę akcji mobilizacyjnej z okresu wojny polsko-bolszewickiej, który przybrał formę Armii Ochotniczej, delegacja IPN Gdańsk na czele z dyrektorem prof. Mirosławem Golonem złożyła kwiaty pod pomnikiem gen. Józefa Hallera w Pucku.

– Dostęp do usytuowanej bliżej morza anglojęzyzcznej strony ważnej tablicy informacyjnej IPN w Pucku niestety w ostatnim czasie jest znacznie utrudniony przez pokrzywy i wysokie trawy. Mam nadzieję, że służby miejskie zadbają, aby turyści nie znający języka polskiego także mogli przeczytać o gen. Hallerze i zaślubinach Polski z morzem – mówi dyrektor IPN Gdańsk.
do góry