E-Księgarnia– Dokładnie 11 lipca 2020 roku będziemy obchodzili rocznicę wydarzenia o wielkiej randze patriotycznej, a także o niezwykle ważnym znaczeniu historycznym. Mamy bowiem wydarzenie o historii w znacznej mierze smutnej, a w części wręcz tragicznej. W roku 1920 Polska miała bowiem kilka ogromnych sukcesów, przede wszystkim zdecydowanie wygrała ogromne wojenne starcie, czyli latem i jesienią wojnę polsko-bolszewicką. Wcześniej, w styczniu i lutym 1920 roku, bez walk i kosztów nadzwyczajnych, przejęła znaczną część wielkiego Pomorza wraz Bydgoszczą, którego pięknym zwieńczeniem był uroczysty akt zaślubin Polski z Morzem w Pucku 10 lutego 1920 roku. Jednak zorganizowany w lipcu 1920 roku Plebiscyt na ogromnej większości obszaru plebiscytowego zakończył się z wielu przyczyn przegraną. Głosowanie przeprowadzono na terenie czterech powiatów Powiśla, w ośmiu powiatach mazurskich i w trzech na Warmii. Jednak plebiscyt to nie tylko dotkliwa pod każdym względem klęska, gdyż poparcie na całym obszarze wyniosło tylko 3,4% (tylko w niektórych powiatach, np. w sztumskim (19%) czy olsztyńskim ( prawie 13,5%) polska mniejszość pozyskała bardziej zauważalne poparcie. Jednak sama klęska nie kończyła problemów polskiej ludności, gdyż mściwi niemieccy nacjonaliści, bardzo agresywni już od dawna, postanowili zemścić się. Niemieckie szykany i represje trwające już w okresie wcześniejszym (1918-1920), pogłębiły się po plebiscycie i ucierpiało od nich wiele osób zaangażowanych w sprawę polską. Część polskich aktywistów zmusili Niemcy do opuszczenia rodzinnych stron. Jednak najgorsze przyszło 19 lat później, gdy w 1939 roku rozpoczęła się zmasowana akcja represji, które tym razem przybrały bardzo często formę morderstw na tle politycznym albo uwięzienia w niemieckich, hitlerowskich obozach. Tysiące Polaków na plebiscytowych terenach lub daleko od nich, ale m.in. w związku z zaangażowaniem w sprawę polską zapłaciło straszną cenę za swój patriotyzm, w tym i najwyższą cenę życia. Dlatego też jesteśmy winni im pamięć. Setna rocznica plebiscytu, ale także tak mocno wspominane jeszcze w tym roku 80-lecie wybuchu drugiej wojny światowej, to dobry czas na takie uroczystości. Młode pokolenia, żyjące w warunkach pokoju, w tym i zgody między narodami w naszej części Europy winny lepiej znać przeszłość, aby naprawdę docenić szczęście jakim jest życie w pokoju i zgodzie – mówi prof. Mirosław Golon, dyrektor IPN Gdańsk.
22 listopada br. w Fijewie, gdzie znajduje się siedziba gminy Lubawa, odbyło się spotkanie z udziałem pracowników IPN (z Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa w Gdańsku na czele z Panią Naczelnik Katarzyną Lisiecką oraz z OBEP, a także dyrektorzy oddziałów w Gdańsku i Białymstoku, prof. Mirosław Golon oraz prof. Piotr Kardela) i przedstawicieli władz gminy, z wójtem Tomaszem Ewertowskim na czele.
Wcześniej pracownicy IPN przeprowadzili rekonesans w terenie, m.in. na terenach dwóch „plebiscytowych”, zwycięskich w lipcu 1920 roku mazurskich historycznie miejscowości: Lubstynek i Napromek oraz we wsi Złotowo, gdzie mieści się najbliższa parafia (pw. Świętej Barbary) oraz Szkoła Podstawowa im. Orła Białego. Wstępnie ustalono, że IPN przystąpi do prac nad przygotowaniem tablicy upamiętniającej zaangażowanie polskich mieszkańców gminy w Plebiscyt, a władze gminy wskażą najbardziej dogodną lokalizację i przygotują stosowne miejsce na tablicę. Ponadto IPN wraz z innymi instytucjami specjalizującymi się w tej tematyce (w tym szczególnie z Instytutu Północny w Olsztynie, czyli z dawnym Ośrodkiem Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego) przygotuje nową, poszerzoną wersję wystawy o Plebiscycie, a jeżeli będzie taka możliwość to także katalog, który byłby pamiątką ze stulecia dla wszystkich uczestników.
– Uroczystości odbyłyby się w dwóch turach, pierwsza jeszcze w czasie roku szkolnego, w trzecim tygodniu czerwca z udziałem młodzieży. Jej najważniejszymi elementami byłoby uroczyste odsłonięcie tablicy, prezentacja nowej wystawy i ewentualnie katalogu, być może także szersza akcja edukacyjna i artystyczna z udziałem młodzieży szkół z terenu gminy. Druga uroczystość odbyłaby się w samą rocznicę, czyli w sobotę 11 lipca 2020 roku, z uroczystą mszą świętą, a następnie przy tablicy pamiątkowej, dedykowanej pamięci polskich uczestników Plebiscytu. Cały czas przy tablicy pamiątkowej będzie prezentowana wystawa o Plebiscycie, a dodatkowym wydarzeniem towarzyszącym będzie rajd rowerowy po miejscach ważnych dla historii plebiscytu w najbliższym regionie, m.in. obejmujący poza Lubstynkiem i Napromkiem kolejną zwycięską, mazurską plebiscytową wieś: Groszki w gminie Rybno, pow. Działdowo. Niezależnie od działań na terenie gminy Lubawa, IPN zamierza także nową wystawę zaprezentować na terenie Powiśla, gdzie w plebiscycie odnotowano kilka sukcesów i przyłączono do Polski m.in. wioski Janowo, Bursztach, Małe Pólko, Kramrowo i Nowe Lignowy (wszystkie pięć wsi wchodzi w skład gminy Kwidzyn, w powiecie kwidzyńskim) – zapowiada dyrektor M. Golon.
Kolejny etap w przygotowaniach: 6 grudnia na nowobudowanym zamku w Działdowie odbyło się spotkanie z udziałem dyrektorów oddziałów IPN Gdańsk i IPN Białystok oraz dyrektora Muzeum w Działdowie. Rozmawiano m.in. o przyszłorocznych uroczystościach. Tematem spotkania były również planowane na lata 2020-2021 konferencje, które odbędą się w murach działdowskiego zamku. Pierwsza w październiku 2020 poświęcona będzie dziejom miasta w XX wieku, druga zaś historii ofiar niemieckiego obozu w Działdowie w latach 1939-1945. Warto wspomnieć, że Muzeum Pogranicza w Działdowie szykuje na maj 2020 roku wielką wystawę poświęconą 100-leciu dziejów miasta w granicach Polski 1920-2020. Już teraz na dziedzińcu zamku stoi ciekawa ekspozycja przygotowana przez Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie poświęcona bohaterom plebiscytu.
Wiosną 2020 roku przekażemy szczegółowe informacje o planowanych uroczystościach.