E-KsięgarniaW parku przy ul. Uniwersyteckiej w Toruniu 6 października zostanie odsłonięty Pomnik Pamięci Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939 poświęcony ofiarom akcji eksterminacyjnych przeprowadzonych przez hitlerowskie Niemcy jesienią 1939 r. na ludności polskiej terenu Pomorza.
Zaplanowane jeszcze przed wybuchem wojny masowe rozstrzeliwania ludności cywilnej, przede wszystkim inteligencji oraz osób zaangażowanych w umacnianie polskości, pochłonęły około 30 tys. osób.
Ofiary zbrodni pomorskiej upamiętni powstający w pobliżu toruńskiego Muzeum Etnograficznego Park Pamięci. Jego centralnym punktem będzie „rozstrzelany dom” – bryła z białego kamienia z dużą wyrwą pośrodku, odsłaniającą metalową płytę z wyrytymi nazwami blisko 400 miejscowości, w których Niemcy dokonywali egzekucji.
W 1939 r. wszystkie miejscowości były położone w ówczesnym województwie pomorskim ze stolicą w Toruniu, co jest najważniejszym powodem budowy tego pomnika właśnie w centrum dawnej stolicy regionu, kilkaset metrów od siedziby ówczesnego wojewody pomorskiego
Obok pojawią się nota historyczna i fragment wiersza Zbigniewa Herberta „Pan Cogito o potrzebie ścisłości”. Otoczeniem będzie zieleń, ale sama bryła stać będzie na symbolizującej masowy grób „bliźnie w ziemi”, która w założeniu nigdy nie zarośnie trawą. W sąsiedztwie zaplanowano utworzenie dwudziestu mniejszych kamiennych obiektów, symbolizujących wybrane miejsca kaźni. W jednym z nich kropla po kropli do niewielkiej niecki kapać będzie woda. To symboliczne wskazanie, że choć od tamtej pory minęło wiele czasu zbrodnia pomorska nigdy nie została rozliczona.
W honorowym komitecie budowy pomnika zasiada m.in. dr Jarosław Szarek, prezes IPN oraz prof. Wojciech Polak, przewodniczący Kolegium IPN. Patronat honorowy nad uroczystościami objął Prezydent RP Andrzej Duda.
Autorem projektu i wizualizacji parku pamięci i Pomnika Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939 jest Zbigniew Mikielewicz.
PROGRAM UROCZYSTOŚCI
Godzina 12
Msza św. w Bazylice Katedralnej św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty (ul. Żeglarska 16),
Godzina 13.15
Przejście do miejsca odsłonięcia pomnika przy ulicy Uniwersyteckiej,
Godzina 14
Uroczystość odsłonięcia pomnika:
oficjalne przemówienia
ceremonia złożenia ziemi pochodzącej z miejsc kaźni do urny przy pomniku
poświęcenie pomnika wraz z modlitwą ekumeniczną
światowe prawykonanie utworu „Lacrimosa nr 2” Krzysztofa Pendereckiego
W Urzędzie Marszałkowskim w Toruniu 30 lipca odbyło się robocze spotkanie pod przewodnictwem Piotra Całbeckiego, marszałka woj. kujawsko-pomorskiego dotyczące najbliższych wydarzeń związanych z ważnymi rocznicami i upamiętnieniami w regionie. W rozmowach uczestniczył m.in. prof. Mirosław Golon, dyrektor IPN Oddział w Gdańsku.
Jednym z tematów była 79. rocznica wybuchu II wojny światowej i niemieckich zbrodni na Pomorzu jesienią 1939 r.
Najważniejszym elementem obchodów w tym roku będzie odsłonięcie nowego pomnika 6 października w Toruniu. Uroczystość rozpocznie się w sobotę o godz. 12.00 Mszą św. w katedrze Świętych Janów, a o godz. 14.00 nastąpi poświęcenie monumentu.
Upamiętnienie ofiar antypolskiej akcji eksterminacyjnej, przeprowadzonej przez Niemców na Pomorzu w 1939 r., w formie wielkiego pomnika głównego i dużego parkowego skweru refleksji i pamięci zostanie zbudowane pomiędzy ulicą gen. Jana Henryka Dąbrowskiego na wysokości dworca PKS oraz ulicą Uniwersytecką na wysokości Miejskiej Przychodni Specjalistycznej.
– Ulice Uniwersytecka i Dąbrowskiego, łącząc się z ulicą Przy Kaszowniku tworzą niewielki trójkątny park i w jego środkowej części stanie pomnik główny, a w samym parku będą tablice informacyjne i inne, mniejsza upamiętnienia jak np. głaz dedykowany pamięci dr. Józefa Władysława Bednarza (1879-1939) – informuje prof. M. Golon.
Na głównym pomniku wyryte zostanie ponad 400 nazw miejscowości z terenów dzisiejszych województw kujawsko-pomorskiego i pomorskiego (w 1939 r. wszystkie były położone w ówczesnym województwie pomorskim ze stolicą w Toruniu, co jest najważniejszym powodem budowy tego pomnika właśnie w centrum dawnej stolicy regionu, kilkaset metrów od siedziby wojewody pomorskiego).
Pierwotnie uroczystość zaplanowano na 2 października 2018 r., dokładnie w 139. rocznicę urodzin jednej z najbardziej znanych ofiar – dr. Józefa Władysława Bednarza, dyrektora szpitala psychiatrycznego w Świeciu nad Wisłą, który poszedł na śmierć ze swoimi pacjentami i podopiecznymi – co słusznie porównuje się do bohaterskiej śmierci dr. Janusza Korczaka z 7 sierpnia 1942 r. w Treblince.
– Okazało się jednak, że termin ten był trudny do organizacji uroczystości, które z samego założenia obejmują wielki obszar województw kujawsko-pomorskiego i pomorskiego, a ponadto zbiegał się z wielkimi uroczystościami pogrzebowymi na Helu i w Gdyni admirała Józefa Unruga, jednego z największych bohaterów Polski Niepodległej w XX wieku, a szczególnie Polski Morskiej. To admirałowi Unrugowi zawdzięczamy wspaniały wyczyn bojowy, jakim było utrzymanie obrony Półwyspu Helskiego aż do 2 października 1939 r. – tłumaczy prof. Golon.
Toruński pomnik zostanie umiejscowiony zupełnie inaczej niż dotychczasowe upamiętnienia Zbrodni Pomorskiej 1939 r.
– Lokalizowane je bowiem w ustronnych, najczęściej gęsto zalesionych i trudno dostępnych miejscach. Niemcy chcieli bowiem ukryć skalę i charakter masowych okrutnych zbrodni. Oczywiście wszystkie te pomniki są bardzo potrzebne i należy o nie dbać, aby nigdy nie zaginęła pamięć o ofiarach niemieckich zbrodniarzy – ludobójców z Lasów Piaśnickich, Lasu Szpęgawskiego, Mniszka, Fordonu, Rudzkiego Mostu, Barbarki, Paterka, Łopatek, Klamr i 400 innych miejsc ludobójstwa – wyjaśnia prof. Golon.
Toruński pomnik nie stanie w samym miejscu zbrodni, ale w samym centrum miasta.
– Dodajmy, że główne miejsce Zbrodni Pomorskiej 1939 r. w Toruniu to przede wszystkim las Barbarka w północnej części miasta upamiętniany już od 1945 r., ale prawdziwe, pełne upamiętnienie zrealizowano w 2009 r. w 70. Rocznicę zbrodni, gdy zbudowano wielki i piękny pomnik, na którego postumencie wyryto prawie 300 imion i nazwisk wszystkich znanych ofiar śmiertelnych. Postawiono też tablice informacyjne z opisem zbrodni i szerszymi danymi o ofiarach niemieckiej zbrodni – mówi prof. Golon.
Jak dodaje dyrektor w tej części toruńskiego śródmieścia powstaje obecnie bardzo cenny zespół upamiętnień XX-wiecznej historii Polski.
– Niespełna sto metrów na północ stoi bardzo ważny dla wspaniałej tradycji wojennej garnizonu Toruń Pomnik Artylerzystów, obok wielki cmentarz garnizonowy m.in. z kwaterami poległych bohaterów walk o niepodległość Polski w latach 1918-1921, ok. 200 metrów na zachód od planowanego Pomnika Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939 r. stoi od 2012 r. pierwszy toruński Pomnik Żołnierzy Antykomunistycznej Konspiracji Niepodległościowej, a tuż obok jest była siedziba zbrodniczych organów represji, niemieckiego Gestapo i komunistycznego UB – od kilku lat opatrzona stosowną tablicą informacyjną – podkreśla.
– Po odsłonięciu najnowszego upamiętnienia, każdy turysta zmierzając do centrum Torunia z dworca PKS będzie przechodził tuż obok pomnika, a dzięki szerokiej akcji informacyjnej liczymy także na odwiedzanie miejsca pamięci o ofiarach II wojny światowej w naszym regionie przez wszystkich licznych gości z Polski i ze świata. Pomnik Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939 r. to ważny sygnał i symbol pamięci dla wszystkich i podejmiemy starania o jak najlepszą oprawę uroczystego odsłonięcia z wydarzeniami towarzyszącymi – wystawami, publikacjami, konferencją o niemieckich zbrodniach. To wszystko będzie ważnym wkładem IPN w to wydarzenie – podsumowuje prof. Golon.
W honorowym komitecie budowy pomnika zasiada m.in. dr Jarosław Szarek, prezes IPN oraz prof. Wojciech Polak, przewodniczący Kolegium IPN. Patronat honorowy nad uroczystościami objął Prezydent RP Andrzej Duda.
Autorem projektu i wizualizacji parku pamięci i Pomnika Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939 jest Zbigniew Mikielewicz.
28 września 2018 r. w Toruniu odbyło się ostatnie posiedzenie Komitetu Budowy Pomnika Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939 roku.
