E-Księgarnia
Uroczystości rozpoczęły się od Mszy świętej w kościele św. Barbary w Złotowie, którą poprowadził proboszcz ks. Karol Franciszek Schmidt. Warto odnotować piękny, patriotyczny wystrój świątyni, a także kazanie, w którym pojawił się motyw miłości Ojczyzny na tle historii Polski i regionu.
Główne uroczystości odbyły się w Lubstynku. W ubiegłym roku prezes IPN dr Jarosław Szarek odsłonił w miejscowości okolicznościową tablicę poświęconą 100. rocznicy plebiscytu na Warmii i Mazurach. W tym roku upamiętnienie zostało wzbogacone o dużą, czytelną tablicę informacyjną przygotowaną przez gdański OBUWiM.
Okolicznościowe wystąpienie wygłosił wójt gminy Lubawa Tomasz Ewertowski:
Tym bardziej nas cieszy, że nasi mieszkańcy, mimo propagandy niemieckiej i tej sytuacji w naszym kraju [wojny polsko-bolszewickiej], mimo wszystko zdecydowali się głosować za Polską – podkreślił.
W pełni doceniam wysiłki podejmowanej inicjatywy, które upowszechniają znajomość tego rozdziału najnowszej historii Polski, niezwykle istotnej dla naszego regionu. Dramatyczne wydarzenia z okresu akcji plebiscytowej, nie przeszkodziły naszym mieszkańcom w zachowaniu polskiej tożsamości i dziedzictwa – podkreślił w okolicznościowym liście skierowanym do uczestników uroczystości wojewoda warmińsko-mazurski Artur Chojecki.
Historię plebiscytu i regionu przedstawił Przemysław Olstowski, prof. Instytutu Historii PAN, członek Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa przy Oddziale IPN w Gdańsku:
Gdy się czyta czasem meldunki oficerów Oddziału II – wywiadu wojskowego, który miał swój udział w polskiej akcji na Mazurach w okresie międzywojennym, te świadectwa polskich działaczy na Mazurach, którzy jeździli rozwozić kalendarz ewangelicki dla Mazurów, czy to był gorąc jak dzisiaj, czy kopny śnieg zimą przemierzali miejscowości często oddzielone o kilkadziesiąt kilometrów i opisują trudności, które napotykali [...] tam bardziej należy podziwiać samozaparcie tych ludzi, że przetrwali i doczekali Polski [...] Cześć i chwała naszym przodkom, którzy byli za Polską i nie bali się tego – zaznaczył.
Uroczystość zakończyła się złożeniem kwiatów pod tablicą pamiątkową, a także wspólnym zdjęciem jego uczestników. Delegacja Oddziału IPN w Gdańsku złożyła także kwiaty w dwóch lokalnych upamiętnieniach poświęconych plebiscytowi: w Złotowie (przy szkole obok kościoła), a także w Groszkach (gdzie znajduje szlak turystyczno-informacyjny dot. plebiscytu).
W ubiegłym roku, staraniem gdańskiego OBUWiM za porozumieniem z gminą Lubawa, została odsłonięta pamiątkowa tablica wykonana z brązu dłuta rzeźbiarza Dawida Wawrzyniaka. Upamiętnia ona przede wszystkim Polaków, którzy w tamtych dniach opowiedzieli się za odrodzoną Rzeczpospolitą. Upamiętnienie zostało umieszczone na głazie narzutowym, którego transport i przygotowanie zapewniła gmina Lubawa. W tym roku zostanie ono uzupełnione przez dużą, czytelną tablicę informacyjną o historii plebiscytu (podgląd treści tablicy w lepszej jakości dostępny jest w załączniku).
W dniu uroczystości w „Zielonym Zakątku” w Lubstynku odbędzie się prezentacja wystawy „Plebiscyt 1920 roku. Walka o Polskość Warmii, Mazur i Powiśla”. Następnie w miesiącach lipcu i sierpniu będzie ona dostępna (poszczególne panele) w kościele pw. św. Barbary w Złotowie.
Prezentacja powstała wspólnym wysiłkiem historyków Instytutu Pamięci Narodowej (Oddziału IPN w Białymstoku, jego Delegatury w Olsztynie, Oddziału IPN w Gdańsku), a także Instytutu Północnego w Olsztynie. Wystawa liczy 19 plansz, dostępna jest w wersjach do prezentacji w plenerze jak i wewnątrz budynków. Warto nadmienić, że została wzbogacona o plansze poświęcone przebiegowi plebiscytu w miejscowościach, które zostały przyłączone do Polski w 1920 roku.
Plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu został przeprowadzony 11 lipca 1920 roku w wyniku ustaleń traktatu pokojowego w Wersalu (kończącego I wojnę światową). Jego celem było ustalenie przynależności terytorialnej obszarów, które – według strony polskiej – ze względów historycznych oraz etnicznych powinny zostać przyznane odradzającej się Rzeczypospolitej.
Wynik plebiscytu okazał się z wielu względów niekorzystnych dla Polski. Wpływ na to miały czynniki zewnętrzne, takie jak tocząca się wojna polsko-bolszewicka, intensywna i często niezgodna z prawem działalność administracji i ludności niemieckiej, a także nasilona przez kilkadziesiąt lat akcja germanizacyjna. Do Polski powróciło tylko kilka przygranicznych miejscowości.
Tym bardziej, w 100. rocznicę plebiscytu, warto podkreślić patriotyczną postawę mieszkańców tych ziem oraz wszystkich głosujących, którzy opowiedzieli się za Polską. Wielu z nich zapłaciło za to w czasie II wojny światowej najwyższą cenę. Przypomnimy tutaj losy tylko kilku postaci:
- Grabowski Roman (1882–1940) – pedagog i kompozytor; aktywny działacz plebiscytowy, później organista w kościele farnym w Lubawie, a od 1935 r. nauczyciel muzyki w Działdowie; 1 III 1940 aresztowany i uwięziony w obozie w Działdowie, dalszy los pozostaje nieznany (prawdopodobnie zamordowany),
- Habandt Walenty (1898–1940) – działacz społeczny, zaangażowany w polską działalność patriotyczną, w tym rozwój prasy, oświaty i akcji gospodarczych; od 1919 r. w Mazurskim Komitecie w oddziale w Ostródzie, jego rodzina po plebiscycie opuściła pow. ostródzki i przeniosła się do Polski, jednakże Walenty Habandt został; dalej aktywny w polskich organizacjach, w tym w ruchu młodzieży polskiej, m.in. kilka lat w Szczytnie, gdzie działał m.in. w władzach lokalnych Związku Polaków w Niemczech, był też członkiem Rady Banku Ludowego w Szczytnie. Czynny też w organizacji polskiej oświaty, w 1937 zmuszony do opuszczenia Prus Wschodnich, osiadł w Gdyni, we wrześniu 1939 r. tam aresztowany, zamordowany 22 marca 1940 r. w obozie Stutthof,
- Łangowski Antoni (1886–1939) – lekarz, działacz narodowy, b. aktywny w czasie plebiscytu w Olsztynie, ciężko pobity, od grudnia 1920 r. osiadł w Gdańsku, aktywny w Polonii WMG do 1939 r., zamordowany w październiku 1939 r. pod Skórczem.
Organizatorzy uroczystości:
- Gmina Lubawa,
- Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku.