Instytut Pamięci Narodowej Obchody 43. rocznicy powstania Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża – Gdańsk, Gdynia, 29 kwietnia 2021 - Aktualności -

przesuń wstecz zdjęcia

przesuń dalej zdjecia

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Wydarzenie zainaugurował prezes IPN dr Jarosław Szarek w obecności zaproszonych gości: prezydenta Gdyni dr. Wojciecha Szczurka, przedstawiciela wojewody pomorskiego Tomasza Gieszcza, przewodniczącego Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność” Krzysztofa Dośli oraz Andrzeja Kołodzieja, współpracownika Wolnych Związków Zawodowych, sygnatariusza porozumień sierpniowych.  Ze względu na obostrzenia związane z epidemią wydarzeniu towarzyszyli jedyni przedstawiciele mediów.

Tutaj [na Wybrzeżu] żywa była pamięć Grudnia '70, tego doświadczenia świata pracy w walce z systemem komunistycznym. To w 70. roku robotnicy Wybrzeża wyciągnęli wnioski z tego, że muszą się organizować, muszą tworzyć Wolne Związki Zawodowe, bo tylko tak, zjednoczeni i solidarni, mogą przeciwstawić się systemowi komunistycznemu. [...] Korzenie „Solidarności” są w Wolnych Związkach Zawodowych. Korzeniem „Solidarności” i Wolnych Związków Zawodowych jest krew przelana w Grudniu 1970 roku – podkreślał prezes IPN.

Nie byłoby wielkiego polskiego Sierpnia, nie byłoby polskiej drogi do wolności, gdyby nie bardzo nieliczni, ale bardzo odważni ludzie, którzy budowali świadomość w zakładach pracy, domagając się praw i wolności w tym trudnym okresie lat siedemdziesiątych. [...] Widzę charyzmatycznego, młodego człowieka [Andrzeja Kołodzieja], który staje się liderem strajków sierpniowych, ale było to możliwe dlatego, że przybył tam jako przedstawiciel Wolnych Związków Zawodowych – wspominał z kolei prezent Gdyni Wojciech Szczurek.

Głos zabrał również Dyrektor Biura Wojewody Pomorskiego Tomasz Gieszcz, który odczytał list przesłany przez wojewodę Dariusza Drelicha:

Utworzenie Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża było początkiem procesu, który już po dwóch latach zdominował polską scenę polityczną jako Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”, ruch społeczny, który obalił komunizm – w pierwszych słowach listu podkreślał wojewoda pomorski Dariusz Drelich.

Bez nich nie byłoby ani Sierpnia roku '80, a tym bardziej nie byłoby NSZZ „Solidarność” i o tym pamiętamy, my ludzie „Solidarności” – mówił z kolei Krzysztof Dośla, przewodniczący Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”.

Honorowym gościem obchodów był przedstawiciel Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża i sygnatariusz porozumień sierpniowych Andrzej Kołodziej. Na uroczystości przybyło także dwoje innych przedstawicieli opozycji przedsierpniowej i z Sierpnia '80: Lech Zborowski i Danuta Sadowska.

Zaprezentowana wystawa ukazuje historię powstania Wolnych Związków Zawodowych, a także sylwetki jej twórców, działaczy i współpracowników. Jej autorami są pracownicy Archiwum IPN w Gdańsku: Karol Lisiecki i Dariusz Mańkowski. Pierwsza prezentacja wystawy odbyła się w czasie ogólnopolskich uroczystości 40. rocznicy utworzenia Wolnych Związków Zawodowych – 28 kwietnia 2018 r. w Sali BHP Stoczni Gdańskiej. Zapraszamy do odwiedzenia wystawy na Skwerze Kościuszki do 14 maja 2021 r. Jest ona także dostępna on-line na stronie IPN.

Kolejnym punktem wydarzenia było złożenie kwiatów pod pomnikiem i na grobie ks. Hilarego Jastaka w Gdyni. Oddaliśmy w ten sposób hołd nieoficjalnemu kapelanowi WZZ Wybrzeża i wielce zasłużonemu proboszczowi pobliskiego kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Następnie zebrani udali się na ulicę Obrońców Wybrzeża 13, gdzie odbyła się druga ważna część dzisiejszych obchodów – odsłonięcie tablicy pamiątkowej Władysława Buszkiewicza ps. „Głóg” (1911–1982), współpracownika Wolnych Związków Zawodowych. Delegacja Instytutu Pamięci Narodowej na czele z prezesem dr. Jarosławem Szarkiem i dyrektorem oddziału w Gdańsku prof. Mirosławem Golonem odwiedziła także tablice upamiętniające przedstawicieli WZZ, składając przy nich symboliczny bukiet kwiatów.

Dokładnie 29 kwietnia 1978 r. Andrzej Gwiazda był jednym z tych, którzy podpisali deklarację założycielską Wolnych Związków Zawodowych. Z okazji 43. rocznicy powstania WZZ, a także minionych kilkanaście dni temu 86 urodzin – prezes IPN dr Jarosław Szarek wręczył dziś jubilatowi kwiaty.

W deklaracji założycielskiej WZZ Wybrzeża opozycjoniści tłumaczyli zadania i cele niezależnej organizacji: „Społeczeństwo musi wywalczyć sobie prawo do demokratycznego kierowania swoim państwem (...). Celem WZZ jest organizacja obrony interesów ekonomicznych, prawnych i humanitarnych pracowników”. Aktywność WZZ Wybrzeża koncentrowała się wokół obrony podstawowych praw pracowniczych i związkowych, organizacji obchodów rocznicowych Grudnia ’70 oraz udziale w demonstracjach niepodległościowych 11 listopada. Opozycjoniści spotykali się przeważnie w małych grupach, ciągle zmieniając mieszkania. Organizowali spotkania samokształceniowe. Prowadzili także akcje ulotkowe i wydawali podziemny biuletyn „Robotnik Wybrzeża”, który ukazywał się nieregularnie od sierpnia 1978 r. do maja 1980 r. Ze względu na swoją niezależną działalność członkowie WZZ byli inwigilowani i represjonowani przez Służbę Bezpieczeństwa. Wyrzucano ich z pracy, zastraszano, aresztowano. Wolne Związki Zawodowe stały się „kuźnią kadr” przyszłej „Solidarności”. To z ich szeregów wywodzili się organizatorzy strajków w sierpniu 1980 r. i przyszli czołowidziałacze Związku.

W skład Komitetu Założycielskiego w różnych momentach wchodzili: Krzysztof Wyszkowski, Andrzej Gwiazda, Andrzej Bulc, Jan Karandziej oraz Edwin Myszk (zidentyfikowany później jako TW SB ps. „Leszek”). „W gronie działaczy i współpracowników WZZ Wybrzeża znaleźli się m.in. Jerzy Borowczak, Bogdan Borusewicz, Janusz Brzozowski, Andrzej Butkiewicz, Władysław Buszkiewicz, Ryszard Dębicki, Józef Drogoń, Joanna Duda-Gwiazda, Bogdan Felski, Róża Janca-Brzozowska, Jacek Jaruchowski, Lech Kaczyński, Piotr Kapczyński, Mieczysław Klamrowski, Andrzej Kołodziej, Stanisław Kowalski, Jan Koziatek, Karol Krementowski, Stefan Lewandowski, Bogdan Lis, Kazimierz Maciejewski, Henryk Matysiak, Antoni Mężydło, Maciej Miatkowski, Mariusz Muskat, Sylwester Niezgoda, Eugeniusz Partyka, Marian Piekarski, Alina Pienkowska, Maryla Płońska, Ludwik Prądzyński, Józef Przybylski, Andrzej Runowski, Janusz Satora, Antoni Sokołowski, Leon Stobiecki, Tadeusz Szczepański, Kazimierz Szołoch, Jacek Taylor, Anna Walentynowicz, Mirosław Walukiewicz, Tomasz Wojdakowski, Lech Wałęsa, Błażej Wyszkowski, Jan Zapolnik, Lech Zborowski i Tadeusz Żabczyński. Dla działaczy WZZ istotne znaczenie miało też wsparcie moralne udzielane im przez proboszcza parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni, ks. Hilarego Jastaka” (lista działaczy i współpracowników za: „Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża w relacjach”, Gdańsk-Warszawa 2019, s. 8-9).

***

O genezie powstania Wolnych Związków Zawodowych przypominaliśmy podczas dyskusji on-line „Prekursorzy »Solidarności« – Wolne Związki Zawodowe”. Dyskusja odbyła się 28 kwietnia br. na kanale IPNtv, uczestniczyli w niej  dr Marta Marcinkiewicz (IPN Szczecin), dr Jarosław Neja (IPN Katowice), dr Arkadiusz Kazański (IPN Gdańsk). Spotkanie poprowadził dr Piotr Brzeziński (IPN Gdańsk).

Wszystkim, którzy pragną poznać historię Wolnych Związków Zawodowych, polecamy również:

• Portal edukacyjny IPN „W walce o lepszą przyszłość” poświęcony Wolnym Związkom Zawodowym. Dokumenty, multimedia, edukacja;
• Publikację IPN Gdańsk „Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża 1978–1980 w relacjach” (wydanie II rozszerzone). Koncepcja i opieka naukowa prof. Igor Hałagida, wstęp dr Piotr Brzeziński, opracowanie biogramów i relacji dr Arkadiusz Kazański. Broszurę można pobrać online;
• Biografię Aliny Pienkowskiej-Borusewicz (1952–2002), pielęgniarki, działaczki Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża i NSZZ „Solidarność”, w latach 1991–1993 senator RP autorstwa dr. Arkadiusza Kazańskiego;
• Biografię Maryli Płońskiej (1957-2011) autorstwa Mai Lubiejewskiej-Chilickiej. Bohaterka publikacji współtworzyła Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża, była redaktorką „Robotnika Wybrzeża”, w sierpniu 1980 r. uczestniczyła w strajku w Stoczni Gdańskiej i brała udział w redagowaniu 21 postulatów. Swoją aktywnością przyczyniła się do sukcesu Sierpnia ’80 i powstania Solidarności;
• Biografię Jana Piotra Koziatka (1942–2017), członka opozycji, który działał na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności oraz respektowania praw człowieka w PRL.  Jan Koziatek był przewodniczącym Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” w Stoczni Gdańskiej. Zatrzymany po 13 grudnia 1981 r., prawie rok spędził w ośrodku odosobnienia w Strzebielinku. Autor: dr Arkadiusz Kazański;
• Prelekcję online poświęcona historii WZZ autorstwa dr. Arkadiusza Kazańskiego;  
• Relację z ogólnopolskich obchodów 40. rocznicy utworzenia Wolnych Związków Zawodowych;
• 40. rocznica powstania Komitetu Wolnych Związków Zawodowych w Katowicach;
• Relację z ogólnopolskich obchodów 41. rocznicy powstania Wolnych Związków Zawodowych 1978–1980;
• Relację z obchodów 42. rocznicy powstania Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża;
• Biuletyn IPN „Wolne Związki Zawodowe” nr 4/2008;
• Biuletyn IPN „Wolny Związki Zawodowe” nr 4/2018;
• Audycję Radia Gdańska. O WZZ opowiadają dr Piotr Brzeziński i dr Arkadiusz Kazański;
• Artykuł dr. Piotra Brzezińskiego pt. „Powrót do postulatu z Grudnia’70” na temat WZZ opublikowany w „Dzienniku Bałtyckim”;
• „Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża zajmują szczególne miejsce wśród organizacji opozycyjnych w PRL. Już sama ich nazwa niepokoiła komunistów”. Na portalu histmag.org ukazał się artykuł dr. Piotra Brzezińskiego (IPN Gdańsk) poświęcony historii WZZ;
• Inne materiały związane z rocznicą dostępne będą także na portalu IPN Przystanek Historia: https://przystanekhistoria.pl/pa2/