Nawigacja

Aktualności

Pamiętamy! IPN Gdańsk oddaje hołd wielkiemu polskiemu wynalazcy w II Rzeczypospolitej Janowi Czochralskiemu w 68. rocznicę śmierci – 22 kwietnia 2021

Bez jego metody otrzymywania monokryształów nie byłoby smartfonów, laptopów i całej współczesnej elektroniki. Komuniści skazali go na zapomnienie.

  • Jan Czochralski

Jan Czochralski był chemikiem, metaloznawcą, wynalazcą szeroko stosowanej na świecie metody wzrostu kryształów, nazwanej „metodą Czochralskiego”, będącej podstawą procesu produkcji układów scalonych. Zmarł na atak serca po rewizji przeprowadzonej przez UB 22 kwietnia 1953 r.

W 68. rocznicę śmierci wybitnego wynalazcy delegacja IPN Gdańsk Delegatura IPN w Bydgoszczy (naczelnik Edyta Cisewska oraz Regina Dąbkowska z OBUWiM) 22 kwietnia złożyła kwiaty na grobie i pod obeliskiem uczonego w Kcyni (Czochralski na świat przyszedł w Kcyni na Pałukach). Przedstawiciele IPN odwiedzili także następujące miejsca związane z Janem Czochralskim: grób Jana Czochralskiego, Szkoła im. J. Czochralskiego i jego popiersie, dom wynalazcy, willa Margowo (upamiętnienie), Apteka pod Orłem (upamiętnienie).

 

– Ranga wybitnego Jana Czochralskiego jako uczonego jest porównywalna z takimi geniuszami nauki, jak dwukrotna noblistka w zakresie fizyki i chemii Maria Skłodowska-Curie, polski „Edison metalurgii” – Tadeusz Sendzimir, czy geniusz matematyczny ze sławnej lwowskiej szkoły matematycznej – Stanisław Ulam. Szczególnie mocno trzeba podkreślić związki Czochralskiego z samą Kcynią, gdzie się urodził i wychował, a po wojnie spędził większość życia do nagłej i do dziś zagadkowej śmierci po szykanach i wizycie UB, gdzie jest pochowany i godnie upamiętniony – mówi prof. Mirosław Golon, dyrektor IPN Gdańsk.

– Należy podkreślić także wielkie tradycje patriotyczne polskie w jakich został wychowany Czochralski. Szczególnie mocno należy wskazać drogę życiową jego cztery lata starszego brata –  Kornela Czochralskiego (13.09.1881 Kcynia – 29.11.1939 Poznań Fort VII). Kornel był społecznikiem, bardzo zaangażowanym w sprawy polskie, znanym z wystąpień m.in. przeciwko antypolskiej propagandzie Hitlera jeszcze przed wybuchem wojny. Do września 1939 roku pracował jako nauczyciel małej wiejskiej szkoły w południowej Wielkopolsce (mieszkał i pracował we wsi o nazwie  Trzemeszno). Za zaangażowanie społeczne i narodowe Niemcy zamordowali Kornela. Jan, niezwykle bogaty i wypływowy, także w czasie okupacji niemieckiej, dowiedział się o tym dopiero na początku 1940 roku – nie mógł już pomóc – dodaje.

Polecamy film dokumentalny Aliny Czerniakowskiej o Janie Czochralskim.

Reżyseria i scenariusz filmu: Alina Czerniakowska, konsultacja prof. Bolesław Orłowski. Ze specjalnym udziałem dr. Pawła Tomaszewskiego z Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN we Wrocławiu.

Więcej o Janie Czochralskim można przeczytać w publikacji „Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę. Słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk matematyczno-przyrodniczych i techniki”.


Jan Czochralski (ur. 23 października 1885 r., zm. 22 kwietnia 1953 r.) – wywodził się z zaboru pruskiego (na świat przyszedł w Kcyni na Pałukach) w rodzinie rzemieślniczej. Wprawdzie ukończył seminarium nauczycielskie, ale z powodu zbyt słabych ocen podarł swoje świadectwo maturalne, co uniemożliwiało mu pracę w wyuczonym zawodzie. Zatrudnił się w aptece, początkowo w Krotoszynie, a od 1904 r. w Berlinie. Dyplom inżyniera chemika uzyskał w 1910 r. na politechnice w Charlottenburgu, aczkolwiek pracował naukowo już od roku 1906. Jego pierwsza publikowana praca dotyczyła krystalografii metali. W 1916 r. opracował metodę pomiaru szybkości krystalizacji metali, co ugruntowało jego pozycję w świecie nauki. Kolejny wynalazek, bezcynowy stop łożyskowy (1924), został z powodzeniem wykorzystany w kolejnictwie.

W roku 1928 Czochralski wrócił do Polski i został profesorem Wydziału Chemii Politechniki Warszawskiej. Kierował specjalnie dla niego utworzoną Katedrą Metalurgii i Metaloznawstwa. Prace, prowadzone przez niego na politechnice, związane były głównie ze zleceniami od wojska. Oprócz pracy naukowej Czochralski prowadził szeroką działalność społeczną, np. przekazywał fundusze na wykopaliska w Biskupinie.

Po klęsce wrześniowej w końcu 1939 r. za zgodą władz konspiracyjnych uzyskał od Niemców pozwolenie na powołanie do życia Zakładu Badań Materiałów. Uczynił to, korzystając z zasobów politechniki. Dzięki temu uchronił przedwojenne wyposażenie uczelni i dał możliwość podjęcia legalnej pracy przez żołnierzy AK. Czochralski ściśle współpracował z wywiadem AK, w jego zakładzie wykonywano prace na rzecz podziemia (m.in. analizę zdobytych części rakiet V1 i V2). Osobiste kontakty z Niemcami uczony wykorzystywał do ratowania ludzi z hitlerowskich więzień i obozów.

Po wojnie Czochralskiemu postawiono zarzut „współpracy z niemieckimi władzami okupacyjnymi na szkodę osób spośród ludności cywilnej, względnie Państwa Polskiego” i aresztowano. Uniewinniono go w sierpniu 1945 r., ale Senat Politechniki Warszawskiej nie zezwolił na jego powrót na uczelnię. Resztę życia spędził w Kcyni, gdzie zajmował się produkcją wyrobów kosmetycznych i drogeryjnych. Zmarł na atak serca po rewizji przeprowadzonej przez UB. Dopiero w czerwcu 2011 r. został ostatecznie zrehabilitowany przez Senat Politechniki Warszawskiej.

Biogram opublikowany w kalendarzu IPN na 2021 rok
Konsultacja merytoryczna: prof. dr hab. Włodzimierz Suleja

do góry