Instytut Pamięci Narodowej „Szary”, „Ryś”, „Mściciel”… Żołnierze podziemia niepodległościowego na Kujawach Wschodnich (1945–1947) - Książki – Gdańsk -

Alicja Paczoska-Hauke, Szary, Ryś, Mściciel… Żołnierze podziemianiepodległościowego na Kujawach Wschodnich (1945–1947), Bydgoszcz–Gdańsk 2013, 392s. + 24 s. wkł. ilustr.

Nakład wyczerpany

Publikacjauzupełnia ważną lukę w badaniach nad powojennym podziemiem zbrojnym. Pozorniezdawać by się mogło, że w północnej Polsce po 1945 r. podziemieniepodległościowe faktycznie nie istniało. Tymczasem również na Kujawach  funkcjonowały grupy zbrojne, tworzone niemal spontanicznie przez byłych żołnierzyArmii Krajowej, dezerterów z ludowego WP oraz patriotyczną młodzież gimnazjalną,która dopiero wchodziła w dorosłe życie. Dla niej walka z okupantem sowieckimbyła wezwaniem, któremu chciała sprostać.

Na pograniczu Kujaw i Wielkopolskiswoją działalność w latach 1945−1947  prowadziłytrzy duże oddziały zbrojne: Jerzego Gadzinowskiego „Szarego”, Gabryela Fejcho„Ognia” i Antoniego Fryszkowskiego „Rysia”. Wywodziły się one ze środowiskaakowskiego, ale od grudnia 1945 r. wchodziły w struktury Konspiracyjnego WojskaPolskiego. Niniejsza publikacja obala wiele mitów, które wprowadziłahistoriografia komunistyczna na ich temat. W części pierwszej publikacjiprzedstawiono genezę, działalność i likwidację tych grup przez komunistycznyaparat bezpieczeństwa. O tym, że walka między przedstawicielami nowej władzy amieszkańcami tego regionu była zacięta, może świadczyć skala represji, jakąwymierzono przeciwko powstańcom antykomunistycznym. Aż 36 żołnierzom podziemia,którzy działali na tym terenie, wymierzono karę śmierci, na 17 z nich jąwykonano. Sześć osób zmarło w więzieniach, a 20 innych zginęło w potyczkachz funkcjonariuszami grup operacyjnych. Prawie dwustu mieszkańców powiatów: Włocławek, Nieszawa, Koło i Konin, na terenie których działałyte oddziały, otrzymało wyroki skazujące z powodu swoich powiązań z podziemiem. Zawspółpracę z podziemiem niepodległościowym aresztowano setki osób, wielu z nichzłamano życie.

W części drugiej publikacji przedstawiono406 krótkich biogramów członków i współpracowników podziemia zbrojnego. W tymwykazie ujęto dowódców oddziałów, partyzantów oraz osoby najbardziejrepresjonowane przez aparat bezpieczeństwa z powodu kontaktów z podziemiemzbrojnym. Książka może być cennym źródłeminformacji dla osób zainteresowanych tragicznymi losami żołnierzy wyklętych.

Książka jest 34 tomem wydanym w ramach oddziałowej seriiwydawniczej gdańskiego oddziału IPN.