Instytut Pamięci Narodowej 30 czerwca 1946 r. – referendum ludowe - Zajrzyj do archiwum! -

W założeniu miał to być sprawdzian popularności rządzących krajem komunistów oraz ich sojuszników. Referendum stało się jednak symbolem manipulacji i fałszowania wyborów w powojennej Polsce. Według oficjalnych wyników, 3 x TAK głosowało ponad 90 procent społeczeństwa. Dopiero po przełomie 1989 roku możliwe było opublikowanie prawdziwych danych, z których wynikało, że na „NIE” w referendum wypowiedziało się od 30 do ponad 70 procent wyborców.

Wojsko, milicja, ORMO i UB pilnowało urn wyborczych przed atakami zbrojnego podziemia. Po głosowaniu oficerowie radzieckich służb specjalnych napisali blisko 6 tysięcy nowych protokołów z komisji wyborczych i podrobili 40 tysięcy podpisów ich członków.

Komunistyczne władze dołożyły starań, by wynik referendum był dla nich korzystny. W marcu 1946 roku powołano Państwową Komisję Bezpieczeństwa, która koordynowała działania wojska, milicji oraz służb specjalnych. Ich zadaniem była nie tylko ochrona sfałszowanego głosowania, lecz także likwidacja niepodległościowego podziemia.

Przeciw fałszerstwom w referendum protestował prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego Stanisław Mikołajczyk, wówczas wicepremier i minister rolnictwa. Protesty złożyli też przedstawiciele Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Partie „Bloku Demokratycznego”, czyli Polska Partia Robotnicza, Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Demokratyczne i Stronnictwo Ludowe, wykorzystały to, nazywając Mikołajczyka „zdrajcą”, który pozwala mieszać się obcym mocarstwom w sprawy Polski.

Sukces odniesiony w referendum ludowym spowodował, że komuniści dali sobie większe przyzwolenie na sfałszowanie kolejnych wyborów do Sejmu Ustawodawczego, które miały miejsce w styczniu 1947 r.

W zasobie archiwalnym Oddziałowego Archiwum IPN w Gdańsku znajdują się dokumenty dotyczące referendum ludowego, głównie są to sprawozdania i meldunki komendantów powiatowych i miejskich UB/MO z przebiegu referendum oraz akcji przedwyborczej przeprowadzonej na terenie województwa gdańskiego i słupskiego. W materiałach archiwalnych możemy ponadto odnaleźć ulotki propagandowe wręczane ludności w okresie przedwyborczym, plakaty nawołujące do głosowania 3 x TAK oraz zdjęcie przedstawiające grupę funkcjonariuszy MO w okresie referendum ludowego w Inowrocławiu w 1946 r.

opracował: Marcin Morawiec