Instytut Pamięci Narodowej 32 lata temu, 4 czerwca 1989 r., odbyła się pierwsza tura tzw. wyborów kontraktowych do Sejmu i Senatu PRL - Zajrzyj do archiwum! -

13 kwietnia 1989 r. Rada Państwa podjęła uchwałę o zarządzeniu wyborów na dzień 4 czerwca 1989 r. (druga tura została wyznaczona 18 czerwca). Zawarte porozumienie przewidywało, że na 460 miejsc w Sejmie, 173 przypadnie kandydatom PZPR, 76 Zjednoczonemu Stronnictwu Ludowemu, 27 Stronnictwu Demokratycznemu, 10 Stowarzyszeniu „Pax”, 8 Unii Chrześcijańsko-Społecznej, 5 Polskiemu Związkowi Katolicko-Społecznemu. Pozostałe 161 miejsc w Sejmie miało podlegać otwartej walce wyborczej. Natomiast wybory do 100 miejsc w Senacie były całkowicie wolne.

Już 23 kwietnia zostali zarejestrowani kandydaci zgłoszeni przez Komitet Obywatelski działający przy NSZZ „Solidarność”, ich nazwiska ogłoszono w pierwszym numerze „Gazety Wyborczej” w dniu 8 maja. Kandydaci opozycyjni rozpoczęli szeroko zakrojoną kampanię wyborczą biorąc udział w licznych spotkaniach i wiecach, towarzyszyły im ogromne ilość plakatów i ulotek, m.in. z instrukcjami, jak należy oddawać głosy. Kampania PZPR przebiegała schematycznie, a władze partyjne w wyniku rozluźnienia dyscypliny i wewnętrznej demokratyzacji sposobu wyłaniania kandydatów borykały się z nadmiarem zgłoszeń osób chętnych zasiąść w parlamencie.

Wybory 4 czerwca przyniosły całkowitą klęskę PZPR i jej satelickim stronnictwom. 161 miejsc w Sejmie, które poddano wolnej walce wyborczej, zostało obsadzone przez kandydatów NSZZ „Solidarność”, zdobyli oni także 99 miejsc w Senacie.

W zasobie Oddziałowego Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej znajdują się liczne materiały dotyczącego wyborów do Sejmu i Senatu w 1989 r. Wśród akt wytworzonych przez Służbę Bezpieczeństwa wyróżnia się sprawa obiektowa kryptonim „Duet” mająca na celu operacyjne zabezpieczenia kampanii wyborczej, sprowadzające się przede wszystkim do obserwacji kandydatów opozycyjnych, notowania ich wypowiedzi, czy raportowania o przebiegu wieców przedwyborczych, ale także, co zapewne było nowością dla funkcjonariuszy SB, wykrywania i neutralizacji konfliktów wewnątrz PZPR, jakie pojawiły się w związku z chęcią kandydowania członków partii wbrew woli jej statutowych organów. Duży zbiór stanowią także materiały Milicji Obywatelskiej z terenu dawnych województw gdańskiego, słupskiego i elbląskiego, w postaci planów działań, raportów i notatek służbowych związanych z zabezpieczeniem spokojnego przebiegu wyborów i zapewnieniem ochrony w czasie transportu kart wyborczych. W materiałach tych można odnaleźć także skrzętnie zbierane przez funkcjonariuszy materiały wyborcze w postaci ulotek i plakatów.

Drugą grupę stanowią kolekcje osób prywatnych: Edwarda Müllera, Wojciecha Rajkowskiego, Edmunda Krasowskiego, Lecha Tatkowskiego, Jana Semenowicza, Igora Hałagidy Arkadiusza Kazańskiego, Wiktora Usyka, Piotra Płuszewskiego, Tadeusza Jaśkiewicza, Michała Trzeciaka, Piotra Szubarczyka, Bernarda Skorowskiego, Zygmunta Pałasza, Pawła Dowżenki, które przekazały do naszego zasobu pamiątki z okresu kampanii wyborczej: plakaty, ulotki, cegiełki, afisze, programy wieców, prezentacje sylwetek kandydatów, dotyczące nie tylko strony opozycyjnej, ale także PZPR i jej partii satelickich. Wśród darów znajdują się także materiały stronnictw sprzeciwiających się wyborom w

1989 r., jak przekazana przez Romana Jankowskiego matryca ulotki sygnowanej przez Solidarność Walczącą Oddział Trójmiasto i Polską Partię Niepodległościową Okręg Gdańsk wzywającej do bojkotu wyborów. Szczególnie cenne są fotografie przekazane przez Pawła Glanerta i Zbigniewa Skuzę przedstawiające wiece przedwyborcze w Gdańsku i Tczewie.

Opracował: Robert Chrzanowski