Nawigacja

Aktualności

Znamy tożsamość kolejnego obrońcy Westerplatte! Obchody 82. rocznicy wybuchu II wojny światowej – Gdańsk, 1 września 2021

W uroczystości przekazania noty identyfikacyjnej rodzinie bohatera uczestniczył prezes IPN dr Karol Nawrocki. Relacja z obchodów z udziałem przedstawicieli Instytutu Pamięci Narodowej.

Zgodnie z wieloletnią tradycją, uroczystości upamiętniające wybuch II wojny światowej rozpoczęły się 1 września o godz. 4.45 pod pomnikiem Obrońców Wybrzeża na Westerplatte. To wtedy, 1 września 1939 roku, padły pierwsze strzały wystrzelone w kierunku półwyspu przez niemiecki pancernik Schleswig-Holstein.

W obchodach rocznicowych z udziałem przedstawicieli najwyższych władz państwowych na czele z premierem Mateuszem Morawieckim, uczestniczył prezes IPN dr Karol Nawrocki.

„Z roku na rok ubywa osób, które pamiętają tamte dni, tamten wrzesień. Z roku na rok coraz mniej jest świadków, naocznych świadków wojny, która rozpoczęła się wcześniej od paktu między Hitlerem a Stalinem 23 sierpnia 1939 roku” – zwracał uwagę w swoim przemówieniu premier RP.

Jednym z punktów uroczystości było wręczenie noty identyfikacyjnej rodzinie st. leg. Ignacego Zatorskiego, obrońcy Westerplatte, którego dokonała Marszałek Sejmu Elżbieta Witek w towarzystwie prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego oraz p.o. dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku dr hab. Grzegorza Berendta. Notę identyfikacyjną odebrała p. Katarzyna Bodak, wnuczka brata st. leg. Ignacego Zatorskiego.

Fot. Mikołaj Bujak (IPN)

W obchodach uczestniczyła również delegacja IPN Gdańsk na czele z dyrektorem prof. Mirosławem Golonem.

Fot. Justyna Liptak

Ignacy Zatorski urodził się 25 lipca 1915 r. we wsi Baranów (obecnie Suchedniów, mieszkał w Bugaju gm. Suchedniów, woj. świętokrzyskie). Syn Andrzeja i Marianny z domu Mendakiewicz. Służbę wojskową odbywał w 4. pułku piechoty legionów w Kielcach. Przybył na Westerplatte dn. 30 marca 1939 r. w stopniu starszego legionisty jako celowniczy ckm. Od 17 sierpnia 1939 r. został przypisany do 1. drużyny I plutonu, mającego obsadzać wschodnie placówki systemu obronnego Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. 31 sierpnia 1939 r. rozkazem dziennym Dowódcy Oddziału Wartowniczego kpt. Franciszka Dąbrowskiego przypisany do obsady wartowni nr 5. Brał udział w odpieraniu pierwszego niemieckiego szturmu na teren Składnicy w ramach obsady placówki Wał kpr. Edmunda Szamlewskiego. Następnie walczył w rejonie wartowni nr 5. Po południu 2. września 1939 roku Zatorski znajdował się w wartowni nr 5, w której zginął w trakcie nalotu Luftwaffe. Starszy legionista Ignacy Zatorski został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Orderu VM, V klasy (w 1945 r.), Rozkazem Personalnym Naczelnego Dowództwa WP Nr 749 z dnia 30. sierpnia 1945 r. za obronę Westerplatte.

Jesienią 2019 r. zespół archeologów z Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku odnalazł szczątki 9. poległych Obrońców Westerplatte. Dzięki współpracy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie oraz Instytutu Pamięci Narodowej, udało się do tej pory ustalić tożsamość sześciu z nich. Noty identyfikacyjne pięciu polskich żołnierzy z września 1939 r. zostały wręczone w trakcie ubiegłorocznych obchodów rocznicowych.

***

Od kilku lat w Gdańsku odbywają się uroczystości przy siedzibie Dyrekcji Kolei (przy ul. Dyrekcyjnej). Znajduje się tutaj tablica upamiętniająca harcmistrza Jana Ożdżyńskiego – prawdopodobnie pierwszej ofiary II wojny światowej w Gdańsku. Również i w tym roku zebrały się tutaj delegacje, przede wszystkim władz Gdańska na czele z zastępcą prezydenta miasta Piotrem Grzelakiem. W uroczystości wzięli udział harcerze, przedstawiciele instytucji państwowych i samorządowych, goście. W imieniu prezesa Instytut Pamięci Narodowej dr. Karola Nawrockiego kwiaty złożył przedstawiciel oddziału w Gdańsku Artur Chomicz.

 

Kolejna uroczystość odbyła się przy dawnej siedzibie Victoriaschule, miejscu kaźni Polaków w pierwszych dniach września 1939 r. Uczestniczył w niej zastępca prezydent Miasta Gdańsk Piotr Grzelak. Uroczystość poprowadził Piotr Mazurek, prezes Towarzystwa Przyjaciół Gdańska. Kwiaty w imieniu prezesa Instytut Pamięci Narodowej dr. Karola Nawrockiego złożył – pod pamiątkową tablicą – dyrektor Oddziału IPN w Gdańsku prof. Mirosław Golon wraz z pracownikiem Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej Arturem Chomiczem.

Na placu Obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku 1 września dyrektor IPN Gdańsk prof. Mirosław Golon uczestniczył w uroczystej Mszy św. pod przewodnictwem metropolity gdańskiego abp. Tadeusza Wojdy.

Po zakończeniu Eucharystii dyrektor IPN Gdańsk w imieniu prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego oddał hołd poległym pocztowcom, składając wieniec przed Pomnikiem Obrońców Poczty Polskiej.

W ramach miejskich obchodów miały miejsce oficjalne wystąpienia, ekumeniczna modlitwa, oddanie hołdu poległym oraz złożenie wiązanek kwiatów. W uroczystości uczestniczyli przedstawiciele władz państwowych i samorządowych m.in. wicemarszałek Senatu RP Bogdan Borusewicz, poseł na Sejm RP Kacper Płażyński, poseł na Sejm RP Paweł Kowal, prezydent miasta Gdańska Aleksandra Dulkiewicz

Atak na budynek Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku nastąpił równocześnie z rozpoczęciem ostrzału Westerplatte przez pancernik Schleswig-Holstein. Pomimo przeważających sił niemieckich – użycia miotaczy ognia, ładunków wybuchowych, dział i wsparcia artyleryjskiego – pocztowcy bronili dostępu do budynku Poczty Polskiej przez czternaście godzin.

***

Dalsza część wydarzeń z udziałem prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego odbyła się w Muzeum II Wojny Światowej. Była to prezentacja przygotowana przez prezesa IPN i dyrektora Muzeum prof. Grzegorza Berendta pt. „Muzeum Westerplatte i Wojny 1939. Stan zaawansowania prac Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku”.

 

Anna Kołakowska (OBUWiM IPN Gdańsk) w Helu, Władysławowie i Białej pod Wejherowem, zapaliła znicze na grobach żołnierzy poległych we wrześniu 1939 r.

 

Delegacja Oddziału IPN w Gdańsku na czele z dyrektorem prof. Mirosławem Golonem złożyła kwiaty na Cmentarzu Ofiar II Wojny Światowej na Zaspie. To wielkie miejsce pamięci ofiar II wojny światowej znajduje się blisko siedziby gdańskiego oddziału IPN, a od wielu lat znajduje się pod opieką Oddziałowego Biura Upamiętnienia Walk i Męczeństwa w zakresie renowacji grobów oraz działań informacyjnych i edukacyjnych dot. historii miejsca i jego ofiar.

 

Główne wydarzenia 1 września z udziałem prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego:
  • godz. 4.45 – uroczystości państwowe pod pomnikiem Obrońców Wybrzeża na Westerplatte;
  • godz. 12.00 – na placu Obrońców Poczty Polskiej uroczysta Msza św. w intencji poległych pocztowców;
  • godz. 16.30 – prezentacja dr. Karola Nawrockiego, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku dr. hab. Grzegorza Berendta Muzeum Westerplatte i Wojny 1939. Stan zaawansowania prac w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, sala konferencyjna im. Jana Olszewskiego na poziomie -3. Streaming w mediach społecznościowych Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku;

Wydarzenia towarzyszące:
  • godz. 9.00 – delegacja IPN Gdańsk weźmie udział w uroczystości pod tablicą upamiętniającą harcmistrza Jana Ożdżyńskiego (budynek Dyrekcji Kolei, ul. Dyrekcyjna 2–4). Harcmistrz Jan Ożdżyński jest prawdopodobnie pierwszą ofiarą II wojny światowej w Gdańsku. W latach 1937–1939 pracował w Wolnym Mieście Gdańsku. Aktywnie działał w Gdańskiej Chorągwi ZHP, pełnił także funkcję referenta Polskiej Rady Sportowej. Ta ostatnia była przykrywką dla działających w Wolnym Mieście Gdańsku w konspiracji struktur Związku Strzeleckiego. Była to jedyna ofiara śmiertelna wśród Polaków tego dnia, poza Westerplatte oraz gmachem Poczty Polskiej w Gdańsku na Heveliusplatz. Chociaż same okoliczności jego śmierci pozostają nadal nieznane, to pewne przesłanki pozwalają sądzić, że zginął on z bronią w ręku. Tablica, ufundowana w 1986 roku, zlokalizowana jest na gmachu Dyrekcji Kolei w Gdańsku. Budynek przed wojną mieścił polskie instytucje, w tym Komendy Gdańskich Chorągwi Harcerek i Harcerzy.
  • godz. 10.00-12.00 – przedstawiciele IPN Gdańsk będą uczestniczyli w ogólnopolskiej akcji IPN (inicjatywa IPN Szczecin) „1 września – uczczenie pamięci żołnierzy z Westerplatte”, składając kwiaty na grobach Westerplatczyków – Henryka Sucharskiego, Bernarda Rygielskiego, Juliana Dworakowskiego, Kazimierza Rasińskiego, Jana Czywila, Józefa Dulemby oraz Piotra Budera;
  • godz. 10.00 – delegacja IPN Gdańsk weźmie udział w modlitwie i złoży kwiaty pod Victoriaschule (dziś budynek Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Kładki 24). To w Victoriaschule w dniach 1-15 września 1939 r. Niemcy torturowali i zamęczyli działaczy polskich w Wolnym Mieście Gdańsku. Szacuje się, że liczba aresztantów sięgała nawet 3 tys. osób. Część z nich została później przetransportowana m.in. do niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof. Do udziału w modlitwie oraz złożenia kwiatów przy tablicy upamiętniającej Polaków torturowanych i zamęczonych w pierwszych dniach drugiej wojny światowej zapraszają prezydent Gdańska Aleksandra Dulkiewicz i prezes Towarzystwa Przyjaciół Gdańska Piotr Mazurek;
  • godz. 12.00 – na placu Obrońców Poczty Polskiej przedstawiciele IPN będą uczestniczyli w uroczystej Mszy św. w intencji poległych pocztowców. Po jej zakończeniu zaplanowano wystąpienia oficjalne, oddanie hołdu poległym oraz złożenie wieńców. Atak na budynek Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku nastąpił równocześnie z rozpoczęciem ostrzału Westerplatte przez pancernik Schleswig-Holstein. Pomimo przeważających sił nieprzyjaciela – użycia miotaczy ognia, ładunków wybuchowych, dział i wsparcia artyleryjskiego – pocztowcy bronili dostępu do budynku Poczty Polskiej przez czternaście godzin;
  • godz. 17.00 – delegacja IPN Gdańsk złoży kwiaty na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu na gdańskiej Zaspie. Na zakończenie uroczystości Cappella Gedanensis wykona pieśni patriotyczne;

Przedstawiciele IPN Gdańsk wezmą udział obchodach 82. rocznicy wybuchu II wojny światowej w Malborku, Szymankowie i Tczewie.

1 września w Przystanku Historia IPN w Warszawie dr Tomasz Ceran (Delegatura IPN Bydgoszcz) przeprowadzi rozmowę z dr. Maciejem Mazurkiewiczem, autorem książki „Ludobójstwo Niemiec na Narodzie Polskim 1939-1945. Studium historyczno-prawne”.

2 września odbędzie się promocja książki „W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940” (promocja w Delegaturze IPN w Bydgoszczy).

Inicjatywy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku:

Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku zaprasza do udziału w uroczystościach obchodów 82. rocznicy wybuchu II wojny światowej na żywo oraz online organizowanych w dniu 1 września 2021 r.

  • godz. 9.00 wernisaż wystawy czasowej Kiedy się wypełniły dni… Pochówki polskich obrońców Westerplatte Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, poziom -3. Wstęp wolny;
  • godz. 15.00 pokaz filmu w reżyserii Stanisława Różewicza Wolne miasto (1958) po rekonstrukcji cyfrowej Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, Kino Muzeum. Bezpłatne wejściówki na pokaz będą dostępne do pobrania w kasach muzeum w dniu seansu;
  • godz. 15.30 wykład naukowy dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku  dr. hab. Grzegorza Berendta Agresja III Rzeszy na Polskę przed trybunałem w Norymberdze Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, sala konferencyjna im. Jana Olszewskiego na poziomie -3. Streaming w mediach społecznościowych Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku; 
  • godz. 16.30 prezentacja dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku  dr. hab. Grzegorza Berendta oraz dr. Karola Nawrockiego, Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej Muzeum Westerplatte i Wojny 1939. Stan zaawansowania prac Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, sala konferencyjna im. Jana Olszewskiego na poziomie -3. Streaming w mediach społecznościowych Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku;
  • godz. 20.15 Widowisko muzyczne 7 x Westerplatte na placu przed Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Wydarzenie będzie transmitowane na żywo w TVP1.

Uwaga dotycząca wszystkich prezentowanych powyżej wydarzeń: mogą wystąpić zmiany w programie, m. in. z uwagi na wymogi epidemiczne oraz wciąż napływające informacje o uroczystościach.

do góry