Po strajkach rolniczych, do jakich doszło na przełomie 1980 r. i 1981 r., w wyniku rozmów między strajkującymi i komisją rządową w nocy z 18 na 19 lutego 1981 r. w Rzeszowie zostało podpisane porozumienie, w którym władze PRL wyraziły zgodę na rejestrację Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych "Solidarność". Ostatecznie Związek został zarejestrowany 12 maja 1981 r. przez Sąd Wojewódzki w Warszawie. Przewodniczącym został Jan Kułaj.
W działalność NSZZ RI „Solidarność” mogło być zaangażowanych nawet 800 tysięcy osób. Związkowcy wywalczyli zatrzymanie zbiorowej kolektywizacji gospodarstw, zagwarantowanie nienaruszalności chłopskiej własności i wolność w obrocie ziemią, zrównanie praw rolników indywidualnych z prawami gospodarstw państwowych, zrównanie praw socjalnych mieszkańców wsi i miast, korzystne zmiany w oświacie na wsi, a także uznanie praw religijnych oraz wydawanie zezwoleń na budowę kościołów i zapewnienie opieki duszpasterskiej w wojsku.
Działalność NSZZ RI „Solidarność” została zawieszona 13 grudnia 1981 r., ale związek dalej działał w podziemiu. Ponownie zarejestrowany został w kwietniu 1989 r.
W zasobie Oddziałowego Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku znajdują się liczne dokumenty dotyczące Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych "Solidarność". Wśród nich znajdują się materiały wytworzone przez Służbę Bezpieczeństwa, m.in. prowadzone przez nią sprawy obiektowe dotyczące rozpracowania struktur i członków związków, a także meldunki i raporty z innych prowadzonych spraw, w których opisywani są działacze NSZZ RI „Solidarność”. Posiadamy również dokumenty urzędów administracji państwowej, która zajmowała się m.in. sprawami rejestracji organów i komórek związku.
Osobną grupę stanowią liczne materiały NSZZ RI „Solidarność” przekazane do zasobu przez Janusza Tołłoczkę, Edwarda i Piotra Müllerów, Zofię Madej, Pawła Dowżenkę, Zygmunta Pałasza, Karola Krementowskiego, Jerzego Marcinka, Wiktora Usyka, Jana Semenowicza, Janusza Jachnickiego, Pawła Glanerta, Romana Głobińskiego i Jerzego Ziętka. Są to ulotki, komunikaty, oświadczenia, odezwy wydawane przez związek, a także liczne egzemplarze prasy NSZZ RI „Solidarność” z obszaru całego kraju. W zasobie posiadamy także dokumenty wydane przez NSZZ „Solidarność” zawierające wyrazy poparcia i współpracy ze związkiem rolników. Ciekawostką są także materiały nieaktowe przekazane m.in. przez Edwarda i Piotra Müllerów oraz Romana Wrzesińskiego, w postaci proporczyków czy plakietek ze znakami i symbolami Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych "Solidarność".
Zapraszamy do zapoznania się z materiałami dotyczącymi rolniczej „Solidarności” w zasobie Oddziałowego Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku.
Opracował: Robert Chrzanowski