Nawigacja

Aktualności

Henryk Lenarciak

Tablica została wykonana przez pracownię witrażu, szkła artystycznego, mozaiki Witraże s.c. Tomasz Bieliński, Paweł Przyrowski, Tomasz Tuszko z Warszawy przy współpracy graficznej z dr. inż. Marcinem Pazio, pracownikiem naukowym Politechniki Gdańskiej.

Henryk Lenarciak – urodził się 18 czerwca 1933 r. w Baranowie koło Przasnysza. W Baranowie spędził dzieciństwo i ukończył szkołę. W wieku 19 lat opuścił rodzinne Kurpie i udał się za pracą do Gdańska. W latach 1952–1989 pracował jako ślusarz w Stoczni Gdańskiej im. Lenina.

W grudniu 1970 r. stał się jednym z uczestników strajku w Stoczni, który wybuchł po ogłoszeniu drastycznych podwyżek cen. Był świadkiem masakry robotników na ulicach Gdańska, przeszedł z robotnikami pod budynki KW PZPR i KM MO w centrum Gdańska. Wszedł w skład Komitetu Strajkowego Stoczni Gdańskiej.

Z robotnikami domagał się rozmów z I sekretarzem KC PZPR. Gdy doszło do wizyty Edwarda Gierka w Gdańsku 25 stycznia 1971 r., domagał się cofnięcia podwyżek, gospodarności oraz respektowania praw ludzi pracy. Publicznie występował w obronie Kościoła. Zabiegał o zgodę na budowę świątyni w nowej dzielnicy Gdańska – Przymorzu, gdzie mieszkał.

Osiągnięciem strajków Grudnia 70’ była zgoda władz na wybory do związkowych rad oddziałowych. Henryk Lenarciak został wybrany przewodniczącym Rady Oddziałowej ZZ Metalowców na Wydz. W-4 Stoczni Gdańskiej. Po wyborze powiedział, że zamierza stale bronić najbardziej poszkodowanych i najniżej zarabiających. Zabiegał we władzach partii, związków zawodowych, dyrekcji i kierowników stoczni o podwyżki, zapomogi, pożyczki, wczasy pracownicze. Upominał się o zapomogi dla rodzin robotników pomordowanych w Grudniu ‘70 i o godne upamiętnienie tych strasznych wydarzeń. Postulował odsłonięcie tablicy lub pomnika poświęconego pomordowanym, organizował zbiorowe wyjazdy na groby poległych robotników, zbierał składki na wieńce.

Stał się jednym z pierwszych strażników pamięci o Grudniu 70’ i pozostał nim do końca.

Działalność Henryka Lenarciaka ściągnęła na niego zainteresowanie ze strony komunistycznych organów bezpieczeństwa. Został zarejestrowany przez Służbę Bezpieczeństwa PRL w ramach obszernej sprawy obiektowej krypt. Jesień 70, dotyczącej kontroli operacyjnej kilku tysięcy uczestników Grudnia ’70. Sprawa była prowadzona aż do 1978 r.

Był kontrolowany operacyjnie w l. 1971–1974, jako aktywny uczestnik Grudnia 1970 na Wybrzeżu, w ramach Kwestionariusza Ewidencyjnego [KE] "Kobra". Niestety materiały archiwalne zostały zniszczone przez Służbę Bezpieczeństwa, zachowały się tylko zapisy kartoteczno–ewidencyjne dotyczące sprawy.

Podobnie, w latach 1979–1980, był rozpracowywany w ramach sprawy operacyjnego sprawdzenia krypt. „Len”. Materiały archiwalne sprawy również zostały zniszczone przez Służbę Bezpieczeństwa, jedynie meldunki dotyczące SOS krypt. „Len” częściowo zachowały się w aktach o sygn. IPN Gd 0046/829 t. 4.

Był inwigilowany przez tajnych współpracowników służby bezpieczeństwa, m.in. TW ps. „Bolek”, TW pseud. „Obojętny”, TW pseud. „Piotr” i „Kolega”, KO (Kontakt Operacyjny) pseud. „Władek”, KO pseud. „Franek”. Sam, mimo nakłaniania do współpracy w czasie przesłuchań, nigdy się na nią nie zgodził, narażając tym samym siebie i rodzinę na represje.

Sympatyzował z Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela i Wolnymi Związkami Zawodowymi Wybrzeża. Czytał niezależną prasę WZZ, „Robotnika Wybrzeża” i brał udział w konspiracyjnych spotkaniach.

W grudniu 1979 r. Lenarciak został zatrzymany na 48 godz. w ramach działań prewencyjnych. SB chciała w ten sposób nie dopuścić do organizacji obchodów grudniowej rocznicy przed bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej 16 grudnia 1979 r. Tego samego dnia przeszukano mieszkanie H. Lenarciaka, w trakcie którego zakwestionowano nielegalne wydawnictwa. W jego obronie zastrajkował Wydział W-4, pod budynkiem dyrekcji odśpiewano hymn narodowy.

W 1980 r. Henryk Lenarciak dołączył do strajku sierpniowego w Stoczni Gdańskiej dopiero 25 sierpnia, po przebytej chorobie. Została mu powierzona funkcja szefa kasy strajkowej. Jednym z sukcesów strajku było doprowadzenie do ziszczenia się marzenia Lenarciaka – po dziesięciu latach udało się doprowadzić do powstania pomnika ofiar Grudnia ’70. Po podpisaniu porozumień sierpniowych Henryk Lenarciak odpowiadał za realizację budowy pomnika. Został przewodniczącym Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców z ramienia „Solidarności”. Z przedstawicielami władzy walczył o odpowiednie rozmiary upamiętnienia, miejsce jego usytuowania przy bramie nr 2 Stoczni Gdańskiej, o jego religijny i patriotyczny charakter. Z jego inicjatywy powstała na pomniku płaskorzeźba przedstawiająca stojących obok siebie górnika, hutnika, stoczniowca, rolnika i dziecka – wyraz harmonii i pojednania. To on dzwonił do Sztokholmu, do odbierającego Nagrodę Nobla Czesława Miłosza i prosił poetę o zgodę na umieszczenie w pobliżu pomnika fragmentu wiersza Który skrzywdziłeś. Pomnik został uroczyście odsłonięty 16 grudnia 1980 r.

15 października 1982 r., w czasie trwania stanu wojennego w Polsce, wprowadzonego przez wojskowy reżim komunistyczny, został aresztowany i skazany na dwa miesiące więzienia za udział w strajku w Stoczni Gdańskiej przeciwko delegalizacji „Solidarności”. Karę odbywał w Areszcie Śledczym w Gdańsku i Zakładzie Karnym w Potulicach. Władze wycofywały się z wszelkich ustępstw, skutecznie ograniczały wolność obywateli. Nie wyraziły zgody na zawieszenia na murze stoczni tablic z nazwiskami zabitych w 1970 r., 24 czerwca 1983 r. zlikwidowały Społeczny Komitet Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców, miejsce, na którym stoi pomnik przemianowano z placu Solidarności na plac Solidarności Robotniczej.

W maju i sierpniu 1988 r. Lenarciak jeszcze raz strajkował w Stoczni Gdańskiej. Nadszedł dzień upadku ustroju komunistycznego. Niestety, jak mówił sam Lenarciak, „ci którzy byli podłożem tych zmian, którzy otworzyli innym okno na wolność, w podzięce dostali taką nagrodę, że w pierwszej kolejności została rozwiązana Stocznia Gdańska”. Od grudnia 1989 r. Lenarciak został skierowany na wcześniejszą emeryturę, dorabiał jako portier w spółdzielni inwalidów.

3 sierpnia 2006 r. zginął w wypadku, potrącony przez tramwaj niedaleko swojego domu.

Henryk Lenarciak był skromnym człowiekiem, patriotą, nieobojętnym na krzywdę innych. W 1981 r. został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, pośmiertnie, 28 sierpnia 2006 r. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

 

Źródła:

Akta Archiwum IPN:

  • Sprawa obiektowa krypt. "Jesień 70", sygn. IPN Gd 003/14
  • Sprawa obiektowa krypt."Arka", sygn. IPN Gd 003/16
  • Akta śledcze, sygn. IPN Gd 5/77, IPN Gd 013/136
  • Akta prokuratorskie, sygn. IPN Gd 286/1, IPN Gd 286/2
  • Akta operacyjne, IPN Gd 0046/829
  • Akta operacyjne krypt "Gotowość", sygn. IPN Gd 0207/4
  • Sprawa obiektowa krypt. "Klan"/ "Związek", sygn. IPN Gd 003/166
  • Akta tymczasowo aresztowanego, sygn. IPN Gd 161/227

Literatura:

  • S. Cenckiewicz, Źle urodzony. Pamięci Henryka Lenarciaka (1933–2006), Biuletyn IPN, nr 5–6/2007
  • E. Szczesiak, Okno na wolność, 2005

***

Henryk Lenarciak – born on June 18, 1933, in Baranowo near Przasnysz. In Baranowo he has spent his childhood and completed the elementary school. At the age of nineteen, he departed from his home region of Kurpie and left for Gdańsk, looking for a job. In the years 1952-1989 he was employed as a locksmith in the Lenin Shipyard in Gdańsk.

In December 1970 he joined the strike in the Shipyard, which erupted after drastic price hikes were announced. He witnessed the massacre of workers in the streets of Gdańsk, he marched with other workers on the buildings of Voivodeship Committee of the Polish United Workers’ Party (PUWP) and the City Headquarters of the Citizens’ Militia, in the city center. He became a member of the Gdańsk Shipyard’s Strike Committee.

Along with other workers he demanded to talk to the First Secretary of PUWP’s Central Committee, Edward Gierek. When the man visited Gdańsk on January 25, 1971, Lenarciak raised the demands to annul the price hikes, to rationally husband the resources, and to respect the rights of the working people. He publicly defended the Church. He petitioned that permission be granted to build a church in Przymorze, a new district of Gdańsk, where he lived.

The strikes of December 1970 resulted in the authorities agreeing to elections to workers’ councils in the Shipyard’s departments. Henryk Lenarciak was elected the chairman of Department Council of the Metalworkers’ Trade Union in the Gdańsk Shipyard’s W-4 Department. After the elections he proclaimed his intent to constantly defend the most oppressed and the worst paid. He appealed to the Party authorities, to trade unions, to Shipyard’s directors and managers for pay raises, subsidies, loans, subsidized holidays. He demanded subsidies for the families of workers murdered in December 1970, and for those horrible events to be properly commemorated. He posited that a plaque or a monument to the murdered victims be erected, he organized group visits to the graves of fallen workers, and collected funds for wreaths.

He became one of the first to guard the memory of December 1970, and he kept that role until the end.

Henryk Lenarciak’s activities attracted the attention of Communist security services. He was registered by the Security Service of People’s Republic of Poland in a massive object case codenamed Jesień 70 [Autumn 70], concerning operational observation of several thousands of participants in the events of December 1970. The case was continued until 1978.

As an active participant of December 1970 on the Baltic seacoast, he was subjected to operational control in the years 1971-1974, which was codenamed Evidence Questionnaire “Kobra” [Cobra]. Unfortunately the Secret Service destroyed the case files, and only the annotations in card indexes and registers remain.

Similarly, in the years 1979-1980 Lenarciak was a subject of operational verification case

codenamed “Len” [Flax]. Again, the Security Service destroyed the case files, and only a part of reports regarding the case code name “Flax” are preserved in file no. IPN Gd 0046/829, vol. 4.

He was reported upon by Secret Service’s secret informers, such as TW (tajny współpracownik – secret collaborator) “Bolek”, TW “Obojętny”, TW “Piotr”, TW “Kolega”, KO (kontakt operacyjny – operationally contacted person) “Władek”, KO “Franek,” He himself, even though he was exhorted to collaborate when questioned by the police, has never agreed to do so, thus risking repressions against himself and his family.

Sympathizer of the Movement for Defense of Human and Civil Rights and of the Free Trade Unions of the Coast. He read the latter’s independent press and the “Worker of the Coast”, and participated in clandestine meetings.

In December 1979 Lenarciak was put in preventive detention for 48 hours. In this way the Secret Service wanted to block the organization of celebrations of the events of December 1970, planned for December 16, 1979, in front of Gdańsk Shipyard’s Gate 2. On that same day, Lenarciak’s apartment was searched and illegal publications confiscated. Defending Lenarciak, the W-4 Department went on strike, singing the national anthem at the Shipyard’s directors building.

On August 25, 1980, after recovering from an illness, Lenarciak joined the strike at the Gdańsk Shipyard. He was selected to control the strike’s finances. Among the strikers’ achievements was the realization of Lenarciak’s dream – after ten years, a monument to the victims of December 1970 was to be erected. After the signing of the August Agreements, Henryk Lenarciak became responsible for construction of the memorial. As a representative of “Solidarity”, he became the chairman of Civic Committee for Construction of the Memorial for Fallen Shipyard Workers. He fought against the authorities for the memorial to be of an appropriate size, for its placement at the Shipyard’s Gate 2, for its religious and patriotic message. It was from his initiative that the monument is adorned with a relief representing a miner, a foundry worker, a shipyard worker, a peasant, and a child – symbolizing harmony and reconciliation. It was he who phoned Stockholm, as Czesław Miłosz was receiving his Nobel Prize in Literature, to ask the writer for permission to put a quote from his poem You Who Wronged near the monument. The monument was ceremonially unveiled on December 16, 1980.

On October 15, 1982, under the martial law introduced in Poland by the Communist military government, Lenarciak was arrested and sentenced to two months in jail for participating in a strike in Gdańsk Shipyard, protesting the decision to make “Solidarity” illegal. He was imprisoned at the Gdańsk Jail and Potulice Penitentiary. The authorities withdrew from any concessions, effectively curtailing the citizens’ freedom. The authorities denied permission for a plaque to be installed on the Shipyard’s wall, listing the workers shot and killed in December 1970; on June 24, 1983, they dissolved the Civic Committee for Construction of the Memorial for Fallen Shipyard Workers, and the memorial’s location was renamed, from Solidarity Square to Workers’ Solidarity Square.

In May and August 1988, Lenarciak once again was among the strikers in the Gdańsk Shipyard. The day was fast approaching for the fall of the Communist rule. Unfortunately, as Lenarciak himself put it. “those who were the foundation for these changes, those who opened the window to freedom for other people, were thanked and rewarded in this way that the Gdańsk Shipyard was liquidated at the very beginning.” From December 1989 Lenarciak was prematurely retired, and he supplemented his income by working as a gatekeeper in an invalids’ cooperative enterprise.

He perished in a road accident on August 3, 2006, struck and killed by a tramway near his home.

Henryk Lenarciak was a modest person, a patriot, moved by the wrongs visited upon others. In 1981 he was decorated with Gold Cross of Merit, and on August 28, 2006, posthumously, with Commander’s Cross of the Polonia Restituta Order.

 

Sources:

Archive files of IPN:

  • Object case code name “Jesień 70”, file no. IPN Gd 003/14
  • Object case code name "Arka" [Ark], file no. IPN Gd 003/16
  • Investigation files, file no. IPN Gd 5/77, IPN Gd 013/136
  • Prosecutor’s files, file no. IPN Gd 286/1, IPN Gd 286/2
  • Operational files, file no. IPN Gd 0046/829
  • Operational files, code name "Gotowość" [Readiness], file no. IPN Gd 0207/4
  • Object case code name "Klan"/ "Związek" [Clan/Union], file no. IPN Gd 003/166 File of a temporary inmate, file no. IPN Gd 161/227

 

Publications:

  • S. Cenckiewicz, Źle urodzony. Pamięci Henryka Lenarciaka (1933-2006), Biuletyn IPN, issue 5-6/2007
  • E. Szczesiak, Okno na wolność, 2005

 

Kościół Rzymskokatolicki pw. NMP Królowej Różańca Świętego i Pomnik Poległych Stoczniowców, o których wzniesienie zabiegał Henryk Lenarciak.

do góry