Instytut Pamięci Narodowej Stanisław Kowalski - Aktualności -

Tablica została wykonana przez pracownię witrażu, szkła artystycznego, mozaiki Witraże s.c. Tomasz Bieliński, Paweł Przyrowski, Tomasz Tuszko z Warszawy przy współpracy graficznej z dr. inż. Marcinem Pazio, pracownikiem naukowym Politechniki Gdańskiej.

Stanisław Kowalski – urodził się 6 sierpnia 1938 r. w Chojnicach, lecz w 1945 roku wraz z rodziną powrócił do Złotowa, skąd rodzina się wywodziła. W 1955 roku ukończył Liceum Ogólnokształcące w Złotowie i rozpoczął studia na Wydziale Łączności Politechniki Gdańskiej. 28 sierpnia 1960 roku zawarł związek małżeński z Urszulą Nater, studentką Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Gdańsku. Mieli jedno dziecko – córkę Magdalenę. Po ukończeniu studiów został zatrudniony w katedrze prof. Wiktora Szukszty na Wydziale Łączności, a następnie Elektroniki Politechniki Gdańskiej, gdzie w 1971 roku obronił pracę doktorską pt. „Pochodne formalne funkcji bulowskich”. Po doktoracie prowadził badania nad teorią pól komutacyjnych. Z jego inicjatywy powstała koncepcja współpracy z matematykami z Uniwersytetu Gdańskiego, co zaowocowało powołaniem nieformalnego międzyuczelnianego zespołu, który realizował prace badawcze i wdrożeniowe na rzecz Instytutu Łączności w Warszawie.

Mniej więcej w 1977 roku zaangażował się w działalność opozycyjną. podjął współpracę z Wolnymi Związkami Zawodowymi Wybrzeża, z którymi miał od pierwszych chwil bliski kontakt dzięki przyjaźni z Joanną i Andrzejem Gwiazdami Rozprowadzał niezależne wydawnictwa i udostępniał swoje mieszkanie. W 1980 roku został wiceprzewodniczącym Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” na Politechnice Gdańskiej, a następnie członkiem Komisji Rewizyjnej. W działalności legalnej „Solidarności” skoncentrował się na pracy dziennikarskiej. Początkowo współtworzył dwutygodnik NSZZ „Solidarność” PG, a następnie redagował Serwis Informacyjny Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” PG, w którym informował nie tylko o uczelnianych sprawach związkowych, ale też o wydarzeniach w regionie i kraju. „Serwis” ukazywał się dwa lub trzy razy w tygodniu przez cały 1981 rok i przez większość czasu był redagowany jednoosobowo. W jego mieszkaniu gościli ludzie związani z „Solidarnością” - robotnicy, inteligenci, ludzie kultury i nauki.

20 grudnia 1981 r. został aresztowany i osadzony w Areszcie Śledczym w Gdańsku, a 15 stycznia 1982 r. Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni skazał go za rozpowszechnianie fałszywych wiadomości w Serwisie Informacyjnym „Solidarność” Politechniki Gdańskiej na półtora roku więzienia. Karę odbywał w zakładach karnych w Koronowie i Potulicach. Został zwolniony 23 grudnia 1982 r. na mocy postanowienia z 21.12.1982 r. Sądu Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Bydgoszczy i od lutego 1983 r. ponownie zatrudniony na Politechnice Gdańskiej. Po wyjściu na wolność nadal rozpowszechniał niezależne wydawnictwa i pisał do podziemnych pism, udzielał gościny obcokrajowcom przyjeżdżającym do Polski z pomocą. Współpracował z Komisją Charytatywną przy kościele św. Brygidy.

Działalność Stanisława Kowalskiego ściągnęła na niego ponowne zainteresowanie ze strony komunistycznych organów bezpieczeństwa. Był rozpracowywany operacyjnie w ramach sprawy krypt. „Cela”, prowadzonej od 23.06.1983 do 14.07.1989, dotyczącej kolportażu „nielegalnych” wydawnictw. Niestety materiały archiwalne zostały zniszczone przez Służbę Bezpieczeństwa, zachowały się tylko zapisy kartoteczno-ewidencyjne dotyczące sprawy.

Po aresztowaniu Andrzeja Gwiazdy w grudniu 1984 roku, wraz z Joanną Dudą-Gwiazdą i przyjaciółmi, zorganizował i prowadził w Kościele Mariackim w Gdańsku codzienne modlitwy o uwolnienie więźniów politycznych. Po wypuszczeniu Andrzeja Gwiazdy kontynuował je raz w tygodniu w czwartek w intencji pozostałych więźniów.

20 lutego 1985 r. doszło do przeszukania miejsca pracy i zamieszkania Stanisława Kowalskiego, w trakcie których zakwestionowano nielegalne ulotki, wydawnictwa, maszynę do pisania. Został ponownie aresztowany i osadzony w Areszcie Śledczym w Gdańsku. 11 lipca tego samego roku został uniewinniony przez Sąd Rejonowy w Gdańsku i zwolniony. W wyniku rewizji ostatecznie skazano go na 1 rok więzienia. Przez kilka miesięcy oczekiwał wezwania do odbycia kary, jednak objęła go amnestia z 1986 r.

Od początku 1984 r. współredagował z Ewą Kubasiewicz pismo Solidarności Walczącej w Trójmieście pt. Ziemia Gdańska. Od lipca 1985 został redaktorem naczelnym biuletynu Solidarności Walczącej Oddział Trójmiasto i redagował go do swojej śmierci. Pisał do pisma „Poza układem” Joanny Dudy-Gwiazdy.

Chory na nadciśnienie tętnicze i chorobę wieńcową, zmarł 20 stycznia 1987 r. Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją patriotyczną.

Pośmiertnie, w 2007 roku, Stanisław Kowalski został odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Na Wydziale Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej znajduje się audytorium jego imienia oraz tablica go upamiętniająca ufundowana przez pracowników.

Źródła:

Akta Archiwum IPN:

• Akta sądowe IPN Gd 253/9229-9231
• Sprawa Operacyjnego Rozpracowania, krypt. „Alternatywa” IPN Gd 0027/3842
• Akta kontrolne śledztwa IPN Gd 013/285
• Akta prokuratorskie IPN Gd 70/10
• Akta sądowe IPN Gd 013/285
• Akta penitencjarne IPN Gd 161/194

Literatura:

• H. Krawczyk, W. Jędruch, Rozsądek i odwaga. Wspomnienie o Staszku Kowalskim, „Pismo P” numer 2000/7
• W. Jędruch, H. Krawczyk, Życiowy sprawdzian. Wspomnienie o Staszku Kowalskim, ibidem
• W. Jędruch, H. Krawczyk, Jeden z Kowalskich, „Pismo PG” 2005/numer specjalny,
• M. Czachor: Staszek, Solidarność Walcząca nr 62/1990
• S. Kaczmarek: Staszek Kowalski – człowiek oddany nauce i prawdzie, „Pismo PG” 2002, nr 5, cz. 7
• Ewa Kubasiewicz-Houée, Bez prawa powrotu, Wrocław 2005, Beata Kuna, Postawa człowieka wierzącego na podstawie świadectw i faktów z życia Staszka Kowalskiego. Praca podyplomowa z teologii napisana pod kierunkiem 
ks. dr. Jacka Nawrota  
• Biogram Stanisława Kowalskiego w Encyklopedii Solidarności

***

Stanisław Kowalski – born on August 6, 1938, in Chojnice, but in 1945 moved with his family to Złotów, from where his family originated. Graduated from High School in Złotów in 1955 and began studies in the Communications Department of Politechnika Gdańska [PG, Gdańsk University of Technology]. On August 28, 1960, he married Urszula Nater, a student of National Academy of Music in Gdańsk. They had one child, a daughter, Magdalena. After graduating he was employed under Professor Wiktor Szukszta in the Communications Department, and later on the Electronics Department of the PG, where in 1971 he defended his doctoral thesis on “Formal derivatives of Boolean functions.” After gaining the Ph.D., he researched the theory of switching areas. He gave the initiative to the idea of cooperating with the mathematicians from University of Gdańsk, which resulted in establishing an informal team of scientists from the two universities, conducting research and development tasks for Communications Institute in Warsaw.

Approximately in 1977 he became involved in dissident activities, beginning to collaborate with Free Trade Unions of the Coast, the group he was close to from its inception, as he was friendly with Joanna Gwiazda and Andrzej Gwiazda. He distributed the samizdat and granted them access to his flat. In 1980 he was co-chairman of Founding Committee for Independent Self-governing Trade Union “Solidarity” at the PG, and later sat on Review Board. As “Solidarity” was legalized, he focused on journalist activity. Initially he lend a hand to establishing the PG “Solidarity” bi-weekly, and later on he edited the PG “Solidarity” Local Committee’s Information Service, where he included not only news items concerning union matters at the university, but also information on events in the immediate region and the whole country. The Service was published two or three times a week throughout 1981, most of the time with the one editor. He welcomed in his flat many people tied to “Solidarity” – workers, intelligentsia, representatives of arts and sciences.

Arrested on December 20, 1981, and detained in Gdańsk Jail, on January 15, 1982, he was sentenced by Navy Court in Gdynia for disseminating false news in the PG “Solidarity” Information Service to eighteen months in prison. He was incarcerated in penitentiaries in Koronowo and Potulice. Released on December 23, 1982, by ruling of Pomeranian Military District Court in Bydgoszcz of December 21, 1982, he was employed back at the PG in February 1983. After his release, he still distributed samizdat and wrote for underground bulletins. He hosted the foreigners coming to Poland with humanitarian aid. He cooperated with Charity Commission at St. Bridget’s Church in Gdańsk.

Stanisław Kowalski’s activities attracted renewed scrutiny from Communist security apparatus. He was operationally investigated in case codenamed „Cela” [Jail Cell], conducted from June 23, 1983, to July 14, 1989, concerning the distribution of „illegal” publications. Unfortunately the Security Service destroyed the files, and only the annotations in card indexes and registers remain.

After Andrzej Gwiazda was arrested in December 1984, Kowalski along with Joanna

Duda-Gwiazda and friends organized and led daily prayers for the release of political prisoners in St. Mary’s Church in Gdańsk. After Andrzej Gwiazda was released, Kowalski continued the prayers every Thursday, for all the remaining prisoners.

On February 20, 1985, Stanisław Kowalski’s flat and office were searched. Illegal flyers, publications, and a typewriter were seized. He was arrested again and held in Gdańsk Jail. On July 11 of that year he was found not guilty by District Court in Gdańsk, and released. On prosecutor’s appeal, he was finally sentenced to a year in prison. He awaited the summons to prison for several months, but amnesty in 1986 annulled his sentence.

From early 1984 he co-edited with Ewa Kubasiewicz the journal of Solidarność Walcząca [Fighting Solidarity] in Tri-City, called Ziemia Gdańska [The Gdańsk Lands]. In July 1985 he became the editor of Fighting Solidarity’s Tri-City bulletin, the task he fulfilled until his death. He wrote for Joanna Duda-Gwiazda’s journal “Poza układem” [Outside the Establishment].

Ill with hypertension and ischemic heart disease, he died on January 20, 1987. His funeral procession turned into a major patriotic demonstration.

In 2007, Stanisław Kowalski was posthumously decorated by President Lech Kaczyński with Officer’s Cross of the Polonia Restituta Order. There is a lecture hall named after him at the Electronics, Telecommunications, and IT Department of Gdańsk University of Technology, with memorial plaque founded by the employees.

Sources:

Archive files of IPN:

• Court files, file no. IPN Gd 253/9229-9231
• Operational investigation files, code name “Alternatywa”, file no. IPN Gd 0027/3842
• Investigation supervision files, file no. IPN Gd 013/285
• Prosecutor’s files, file no. IPN Gd 70/10
• Court files, file no. IPN Gd 013/285
• Penitentiary files, file no. IPN Gd 161/194

Publications:

• H. Krawczyk, W. Jędruch, Rozsądek i odwaga. Wspomnienie o Staszku Kowalskim, „Pismo P” issue 2000/7
• W. Jędruch, H. Krawczyk, Życiowy sprawdzian. Wspomnienie o Staszku Kowalskim, ibidem
• W. Jędruch, H. Krawczyk, Jeden z Kowalskich, „Pismo PG” 2005 (special issue)
• M. Czachor: Staszek, Solidarność Walcząca issue 62/1990
• S. Kaczmarek: Staszek Kowalski - człowiek oddany nauce i prawdzie, „Pismo PG” 2002, issue 5, part 7
• Ewa Kubasiewicz-Houée, Bez prawa powrotu, Wrocław 2005
• Beata Kuna, Postawa człowieka wierzącego na podstawie świadectw i faktów z życia Staszka Kowalskiego. Praca podyplomowa z teologii napisana pod kierunkiem ks. dr. Jacka Nawrota
• Stanisław Kowalski bio in the Encyklopedia Solidarności [Solidarity Encyclopedia]