Instytut Pamięci Narodowej „Mroczna historia Victoriaschule”. Fotorelacja z eksploracji podziemi budynku – Gdańsk, 28 sierpnia 2017 - Aktualności -

Zapraszamy na fotorelację z eksploracji. Wkrótce zamieścimy informację z wynikami badań.

Wydarzenie przygotował Uniwersytet Gdański, Instytut Pamięci Narodowej w Gdańsku, Muzeum II Wojny Światowej, Stowarzyszenie „Wczoraj Dziś i Jutro” oraz „Fundacja Latebra”.

Historia katowni przy ulicy Kładki

Oddany do użytku w 1883 roku neorenesansowy budynek żeńskiego liceum Victoriaschule przy ulicy Holzgasse (dziś Kładki) wybudowany został w miejscu dwóch dawnych zajazdów, a nazwa nawiązywała do imienia matki cesarza niemieckiego Wilhelma II. W dniach 1–15 września 1939 roku został zamieniony przez gdańskich Niemców w przejściowe więzienie dla Polaków zamieszkałych i przebywających z chwilą wybuchu II Wojny Światowej w Gdańsku. Ocenia się, że przez Victoriaschule przewinęło się około 3000 osób związanych z Polonią w Wolnym Mieście Gdańsku. Po 15 września więźniów przeniesiono do innych miejsc, w tym Zivilegefangenlager Neufahrwasser w Nowym Porcie, obozu koncentracyjnego Stutthof i następnie do dalszych obozów koncentracyjnych w Rzeszy.

Victoriaschule zapisała się w pamięci Polaków jako okropne miejsce. Zatrzymanych w budynku selekcjonowano, maltretowano i przesłuchiwano. Budynek służył za przejściowe więzienie także dla niemieckich opozycjonistów i Żydów. Tych ostatnich oprócz maltretowania, naznaczano czerwoną farbą na ubraniach i czołach.

Wiesław Arlet, wówczas referent prasowy Komisariatu Generalnego RP w Gdańsku, wspominał pobyt w katowni: Zawieziono nas do Victoriaschule (…) gdzie naprzeciw wejścia zebrał się tłum urągających nam Niemców. W bramie szturmowcy ustawieni szpalerem, okładali pałkami wchodzących na dziedziniec Polaków. Zobaczywszy co się dzieje, przebiegłem szybko z pochyloną głową, tak że otrzymałem tylko jedno uderzenie w plecy… Na podwórko wbiegali pobici w bramie przez szturmowców ludzie. Wielu z nich było zbroczonych krwią.

W czasie wojny w budynku nadal funkcjonowała szkoła. W końcowej fazie działań wojennych działał tam lazaret. W 1947 r. obiekt został przejęty przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Gdańsku, który funkcjonował w mieście od początku kwietnia 1945 r. Główna siedziba gdańskiego WUBP od końca 1946 r. znajdowała się w budynku dawnego Prezydium Policji przy ulicy Okopowej, którego uzupełnienie miał stanowić pobliski budynek przy ulicy Kładki. Z uwagi na zniszczenia wojenne jeszcze w 1947 r. trwały tam jednak prace remontowe. WUBP w Gdańsku wprowadził się do gmachu na przełomie 1947/1948 r. W budynku umieszczono stołówkę, bufet oraz sale konferencyjne urzędu. Ulokowano tu również kilka jednostek operacyjnych (m.in. wydział III i wydział śledczy). W piwnicach budynku funkcjonował podręczny areszt.

W 1956 r. zapadła ostateczna decyzja o przekazaniu budynku na rzecz miasta, co oficjalnie stało się w marcu 1957 r., kiedy przekazano go Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Gdańsku. Wtedy mogło dojść do zasypania piwnic. Gmach stał się następnie siedzibą seminarium nauczycielskiego, a obecnie stanowi własność Uniwersytetu Gdańskiego.