Instytut Pamięci Narodowej 76. rocznica powstania Tajnej Organizacji Niepodległościowej „Jaszczurka” – Zelgoszcz–Starogard Gdański, 13 czerwca 2017 - Aktualności -

13 czerwca br. odbyły się uroczystości upamiętniające 76. rocznicę założenia antyniemieckiej tajnej organizacji niepodległościowej Jaszczurka, działającej na Kociewiu od 1941 r. Powagę tegorocznych uroczystości podkreślał fakt, że 8 lutego 2017 roku odszedł do wieczności ostatni członek kierownictwa Jaszczurki – por. inż. Izydor Gencza.

Pierwsza część wydarzenia odbyła się pod pomnikiem Jaszczurki w Zelgoszczy. Na miejscu obecne było grono znamienitych gości, w tym: prezydent Starogardu Gdańskiego Janusz Stankowiak, wójt Gminy Lubichowo Sławomir Bieliński, delegacja Urzędu Gminy Lubichowo – sekretarz Gminy Witold Sykutera i Edmund Błański, radny powiatu starogardzkiego Krzysztof Kamysz, sołtys Zelgoszczy Anna Neumann. Parafię św. Jakuba Apostoła Starszego w Lubichowie reprezentował ksiądz wikariusz Michał Haase. Licznie zgromadziła się młodzież, a to dzięki delegacji Publicznej Szkoły Podstawowej w Lubichowie na czele z dyrektor Justyną Kacałą. Pod pomnikiem stanął poczet sztandarowy Publicznego Gimnazjum im. Ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Lubichowie. Swoich przedstawicieli delegował także Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku reprezentowali dyrektor Oddziału prof. Mirosław Golon oraz Krzysztof Filip, pracownik Oddziałowego Biura Badań Historycznych.

Warto wspomnieć także o obecności rodzin współzałożycieli Jaszczurki. Poza Krzysztofem Filipem (inicjatorem uroczystości), wnukiem Izydora Genczy, obecny był także jego syn Stefan Gencza. Na miejscu byli przedstawiciele rodziny Wyczyńskich, m.in. opiekun pomnika Jaszczurki Roman Murawski. Nie żyjących już członków Jaszczurki z rodziny Błędzkich reprezentowało rodzeństwo – Joanna i Edmund Błańscy.

Pod pomnikiem Jaszczurki przemówienia wygłosili wójt Gminy Lubichowo Sławomir Bieliński i przedstawiciele IPN – prof. Mirosław Golon i Krzysztof Filip, który poświęcił je wspomnieniom na temat swojego dziadka. Nie zabrakło także rysu historycznego na temat Jaszczurki. Następnie zebrane delegacje złożyły kwiaty i udały się na drugą część uroczystości do I Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Starogardzie Gdańskim.

W starogardzkim liceum, blisko związanym z historią członków Jaszczurki, odbyła się prelekcja Piotra Szubarczyka (z Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Gdańsku) i pokaz filmu pt. „Idziemy tam, gdzie ostatnia świeci szubienica” (prod. telewizji TRWAM) poświęconego historii Jaszczurki. Tematykę rozwinął w kolejnej prelekcji Krzysztof Filip, który przedstawił prezentację na temat Jaszczurki i losy jej członków po zakończeniu II wojny światowej.

W auli I LO licznie zgromadziła się młodzież. Wśród gości honorowych obecna była dyrektor placówki Wiesława Górska (współorganizator uroczystości), prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej Mirosław Kalkowski i dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej im. ks. Bernarda Sychty w Starogardzie Gdańskim Radosław Spychalski. Wśród gości była także członkini Jaszczurki, przeszło 90-letnia Janina Denga.

***

„Jaszczurkę” założono 29 czerwca 1941 r. Założycielami byli: Zygmunt Bączkowski ps. „Zyga”, Izydor Gencza ps. „Junak” i Paweł Wyczyński ps. „Wrzos”. Początkowo kierowali nią wspólnie. Od 1942 r. Izydor Gencza kierował samodzielnie „Jaszczurką” jako jej komendant, ponieważ Bączkowski uciekł przed służbą w Wehrmachcie do Generalnej Guberni, gdzie konspirował na rzecz niepodległego państwa polskiego, a Wyczyński został wcielony do niemieckiego wojska, w którym werbował kolejnych jaszczurkowców. Wojenne ścieżki rozdzieliły przyjaciół. Zygmunt Bączkowski zginął w 1944 r. w Powstaniu Warszawskim.

Po wojnie Paweł Wyczyński trafił do Francji, a następnie do Kanady, gdzie rozwinęła się jego kariera wybitnego znawcy literatury. Został znanym profesorem na uniwersytecie w Ottawie. Wciąż utrzymywał kontakt z krajem. Był m. in. honorowym obywatelem miasta Starogardu Gdańskiego i członkiem honorowym Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej. Do końca życia korespondował z Izydorem Genczą. Zmarł 27 listopada 2008 r. w Ottawie, gdzie został pochowany.

Jako komendant Izydor Gencza nawiązał kontakt z grupą partyzancką koło Skórcza, współpracował z TOW „Gryf Pomorski” oraz z oddziałem partyzanckim „Szyszki-103”. W 1943 r. podporządkował Jaszczurkę Armii Krajowej. Rok później został wcielony do Wehrmachtu na terenie III Rzeszy, gdzie zakładał komórki jaszczurkowców. W 1945 r. uciekł do armii amerykańskiej. 

Po wojnie Izydor Gencza przeprowadził się do Gdańska, gdzie założył rodzinę. Jako współorganizator „Jaszczurki” był rozpracowywany przez starogardzką i gdańską bezpiekę. Po ukończeniu Politechniki Gdańskiej pracował jako inżynier budowlany na wielu eksponowanych stanowiskach (m.in. jako inspektor budowlany w Urzędzie Miasta Gdańska) oraz prowadził szeroką działalność społeczną na rzecz mieszkańców Gdańska-Nowego Portu, za co w 1973 r. otrzymał odznakę „Za Zasługi dla Miasta Gdańska”. Działał też w zespole prelegentów Kurii Biskupiej w Gdańsku oraz przy swojej parafii pw. św. Jadwigi Śląskiej w Gdańsku-Nowym Porcie.

Za swe wojenne zasługi Izydor Gencza został odznaczony m.in.: Krzyżem Armii Krajowej (1995 r.), tytułem Weterana Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny (2001 r.), medalem „Za Zasługi dla Starogardu Gdańskiego” (2016 r.).

Izydor Gencza do końca życia starał się promować wiedzę na temat działań wojennych członków Jaszczurki, za co został nagrodzony przez Oddział IPN w Gdańsku Odznaką Honorową „Świadek Historii” (2016 r.). Jego grób znajduje się w Kwaterze Kombatantów na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku.