Nawigacja

Aktualności

Informacja

Strona posiada nowszą wersję

Kliknij tutaj, aby przejść dalej

76. rocznica powstania Tajnej Organizacji Niepodległościowej „Jaszczurka” – Zelgoszcz–Starogard Gdański, 13 czerwca 2017

Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku zaprasza na uroczystości upamiętniające 76. rocznicę powstania „Jaszczurki”.

  • Izydor Gencza przy „Pomniku Jaszczurkowców” w 75. rocznicę utworzenia organizacji. Zelgoszcz, 2016 r. (Fot. ze zbiorów Krzysztofa Filipa)

PROGRAM

  • 10.00 – złożenie kwiatów pod „Pomnikiem Jaszczurkowców” w Zelgoszczy (w lesie obok ul. ks. Bony). W uroczystości wezmą udział m.in.: Prezydent Miasta Starogard Gdański Janusz Stankowiak i Dyrektor Oddziału IPN w Gdańsku prof. Mirosław Golon.

Dalsza część uroczystości odbędzie się w I Liceum Ogólnokształcącym im. Marii Skłodowskiej-Curie w Starogardzie Gdańskim (ul. Hallera 34), dokąd uczestnicy udają się własnym transportem.

  • 11.00–12.15 – pokaz filmu „Idziemy tam, gdzie ostatnia świeci szubienica”, prod. telewizji TRWAM. Film poprzedzony zostanie prelekcją historyczną Piotra Szubarczyka (IPN Oddział w Gdańsku)
  • 12.15–12.45 – prelekcja historyka Krzysztofa Filipa na temat działalności „Jaszczurki” i losów jej członków
  • 12.45– (ok.) 13.30 – dyskusja z udziałem uczniów i prelegentów; w tle prezentacja ze zdjęciami członków „Jaszczurki”

Wstęp na uroczystość tylko dla osób z zaproszeniami.

***

Pomysłodawcą uroczystości jest wnuk Izydora Genczy, Krzysztof Filip, historyk zatrudniony w gdańskim Oddziale IPN. Poprzez tę uroczystość chciałby oddać cześć członkom „Jaszczurki” i upamiętnić ich działania. W tym roku mija 76. rocznica założenia tajnej organizacji niepodległościowej „Jaszczurka” na Kociewiu.

Jest to szczególna okazja ponieważ kilka miesięcy temu, tj. 8 lutego 2017 r., odszedł do wieczności ostatni członek kierownictwa Jaszczurki – por. inż. Izydor Gencza.

„Jaszczurkę” założono 29 czerwca 1941 r. Założycielami byli: Zygmunt Bączkowski ps. „Zyga”, Izydor Gencza ps. „Junak” i Paweł Wyczyński ps. „Wrzos”. Początkowo kierowali nią wspólnie. Od 1942 r. Izydor Gencza kierował samodzielnie „Jaszczurką” jako jej komendant, ponieważ Bączkowski uciekł przed służbą w Wehrmachcie do Generalnej Guberni, gdzie konspirował na rzecz niepodległego państwa polskiego, a Wyczyński został wcielony do niemieckiego wojska, w którym werbował kolejnych jaszczurkowców. Wojenne ścieżki rozdzieliły przyjaciół. Zygmunt Bączkowski zginął w 1944 r. w Powstaniu Warszawskim.

Po wojnie Paweł Wyczyński trafił do Francji, a następnie do Kanady, gdzie rozwinęła się jego kariera wybitnego znawcy literatury. Został znanym profesorem na uniwersytecie w Ottawie. Wciąż utrzymywał kontakt z krajem. Był m. in. honorowym obywatelem miasta Starogardu Gdańskiego i członkiem honorowym Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej. Do końca życia korespondował z Izydorem Genczą. Zmarł 27 listopada 2008 r. w Ottawie, gdzie został pochowany.

Jako komendant Izydor Gencza nawiązał kontakt z grupą partyzancką koło Skórcza, współpracował z TOW „Gryf Pomorski” oraz z oddziałem partyzanckim „Szyszki-103”. W 1943 r. podporządkował Jaszczurkę Armii Krajowej. Rok później został wcielony do Wehrmachtu na terenie III Rzeszy, gdzie zakładał komórki jaszczurkowców. W 1945 r. uciekł do armii amerykańskiej. 

Po wojnie Izydor Gencza przeprowadził się do Gdańska, gdzie założył rodzinę. Jako współorganizator „Jaszczurki” był rozpracowywany przez starogardzką i gdańską bezpiekę. Po ukończeniu Politechniki Gdańskiej pracował jako inżynier budowlany na wielu eksponowanych stanowiskach (m.in. jako inspektor budowlany w Urzędzie Miasta Gdańska) oraz prowadził szeroką działalność społeczną na rzecz mieszkańców Gdańska-Nowego Portu, za co w 1973 r. otrzymał odznakę „Za Zasługi dla Miasta Gdańska”. Działał też w zespole prelegentów Kurii Biskupiej w Gdańsku oraz przy swojej parafii pw. św. Jadwigi Śląskiej w Gdańsku-Nowym Porcie.

Za swe wojenne zasługi Izydor Gencza został odznaczony m.in.: Krzyżem Armii Krajowej (1995 r.), tytułem Weterana Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny (2001 r.), medalem „Za Zasługi dla Starogardu Gdańskiego” (2016 r.).

Izydor Gencza do końca życia starał się promować wiedzę na temat działań wojennych członków Jaszczurki, za co został nagrodzony przez Oddział IPN w Gdańsku Odznaką Honorową „Świadek Historii” (2016 r.). Jego grób znajduje się w Kwaterze Kombatantów na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku.

do góry